Agresja

Agresja jest jednym z najczęściej zgłaszanych problemów z zachowaniem psów. Często pies demonstrujący agresję wobec innych psów, gatunków lub ludzi jest uznawany za anormalnego osobnika. Jednakże agresja stanowi normalne funkcjonalne zachowanie psa. Mogą ją wyzwalać różnorodne sytuacje lub konflikty. Kiedy próg agresji jest bardzo niski lub agresywne zachowanie jest nadmierne albo okazywane niewłaściwie, uznaje się to za problem behawioralny. Zachowanie agresywne u psów jest także kontekstowo zależne. Oznacza to, że sytuacja, w której znajduje się pies oraz bodźce, na które jest narażony, silnie wpływają na odpowiedzi agresywne. Przykładowo, pies, który jest agresywny przy furtce na swoim terenie, może nie okazywać takiego zachowania w innych sytuacjach. Ponieważ agresja jest kompleksowym zachowaniem i ma wiele przyczyn, pomocna jest kategoryzacja jej typów funkcjonalnych. Najbardziej powszechne formy agresji to dominacja, strach, terytorializm oraz zaborczość. Inne formy zawierają agresję matczyną, międzysamczą, zabawową i przeniesioną. Zachowanie drapieżnicze jest często błędnie opisywane jako typ zachowania agresywnego, tymczasem powinno być klasyfikowane jako oddzielny wzorzec behawioralny. 

Agresja dominacyjna

Pies przejawia agresję dominacyjną w odpowiedzi na widoczny atak na jego status społeczny. Także jedzenie, zabawki, kości i ulubione legowisko mogą wywołać współzawodnictwo, a następnie interakcje dominacyjno-podporządkowane. Agresja dominacyjna między psami może być również wyzwalana, kiedy dwa psy rywalizują o uwagę swojego opiekuna. Zgodnie z dominacyjnym modelem zachowań społecznych, pies bardziej dominujący w relacjach jest pewniejszy siebie i z łatwością uzyskuje np. pożądany przedmiot. Jednak jeśli zwierzę stojące niżej w hierarchii stara się poprawić swój status lub współzawodniczy o specyficzny przedmiot bądź miejsce, może to skutkować agresywnym zachowaniem. W przypadku psów, które mają dobrze ustalone relacje, może się to ograniczać do bezpośredniego kontaktu wzrokowego, warczenia oraz kłapania pyskiem. Jednak w niektórych przypadkach rywalizacja pomiędzy psami, które przejawiają behawior dominacyjny lub rywalizują o ulubioną zabawkę czy kość, może przerodzić się w walkę.

Agresję dominacyjną, skierowaną przeciw ludziom, zazwyczaj wywołują sytuacje, w których pies odbiera człowieka jako zagrożenie dla jego statusu społecznego. Na ogół jest to odpowiedź na gesty lub postawę ciała, które pies odczytuje jako dominacyjne. Obejmują one stanie nad psem, fizyczne karanie lub powstrzymywanie psa. Próba odebrania własności może również powodować agresję u psa dominującego, jako że kontrolowanie dostępu do pożądanych przedmiotów jest istotnym komponentem behawioru dominacyjnego. Jednak agresja zaborcza u psa, zwłaszcza gdy okazuje on zaborczość tylko w stosunku do jednej, dwóch specyficznych rzeczy, nie może mieć sama w sobie znaczenia w przejawianiu agresji dominacyjnej.

Agresja ze strachu

Gdy pies jest zdenerwowany lub przerażony w obecności obcych osób bądź w nowych sytuacjach, może przejawiać agresję ze strachu. Pies zwykle przybiera pozycje ciała odpowiadające zdenerwowaniu (kroczenie, dyszenie, niepokój, obniżona pozycja ciała) lub strachowi (obniżona pozycja ciała, uszy skierowane ku tyłowi, położone, ogon podkulony, zjeżona sierść). Kiedy człowiek (lub inny pies) zbliża się, pies najpierw warczy nisko, gardłowo, potem usiłuje odejść, wycofując się lub uciekając. Alternatywnie, pies może pozostać w bezruchu, z uszami położonymi z tyłu głowy i obniżoną pozycją ciała. Pies, który ze strachu zastygł w bezruchu, może nagle kłapnąć w powietrzu lub ugryźć, kiedy podejmowana jest próba nawiązania z nim kontaktu.

Agresja ze strachu może być również zachowaniem wyuczonym, w odpowiedzi na doświadczane bolesne przytrzymywanie (np. w gabinecie weterynaryjnym) lub kiedy pies był niewłaściwie karany fizycznie. Zwierzę kojarzy wcześniej odczuwany ból z osobą (np. lekarzem weterynarii) i reaguje agresywnie, aby uniknąć powtórzenia się nieprzyjemnej dla niego sytuacji. Podobnie, psy mogą przejawiać agresję ze strachu wobec innych psów, jeżeli wcześniej zostały zaatakowane przez nieznane psy lub członków własnej sfory.

Agresja terytorialna/protekcyjna

Podobnie jak dominacja i podporządkowanie, zachowanie terytorialne stanowi normalny psi behawior. Terytorium psa obejmuje wszystkie cenne przedmioty i miejsca, które muszą być chronione. Na terytoria, których zazwyczaj pies broni, składają się jego dom, obejście, legowiska i miejsca, gdzie spędza najwięcej czasu, oraz samochód właściciela. Zachowanie terytorialne objawia się szczekaniem i nadmiernym podnieceniem, obniżającym się, gdy pies akceptuje intruza wkraczającego na terytorium lub gdy ten odchodzi. Jednak pies, który bezustannie szczeka i przejawia agresję wobec intruza, wykazuje agresję terytorialną. Może być ona skierowana przeciw ludziom, innym psom lub innym gatunkom zwierząt.

Agresja protekcyjna jest rodzajem agresji wobec człowieka, który podchodzi lub wchodzi w interakcje z opiekunem psa. Zasadniczo stanowi formę agresji terytorialnej lub agresji zaborczej – psy, które bronią swoich właścicieli, zabezpieczają albo „terytorium” swojego ludzkiego opiekuna, albo uznają go za cenną własność (patrz: niżej).

Psy, które są z natury bardziej pewne siebie lub należą do ras wyselekcjonowanych do ochrony/pilnowania, mogą wykazywać wzmocnione zachowania terytorialne i obronne. Bez specjalnego treningu bądź doświadczenia niektóre z nich mogą reagować agresywnie na intruzów wkraczających do domu lub obejścia. W innych przypadkach opiekunowie mogą nieumyślnie albo celowo wzmacniać agresję terytorialną u swoich psów. Podobnie jak przy dominacji, w behawiorze terytorialnym widoczne są znaczące różnice między rasami oraz poszczególnymi osobnikami. Nieznaczne przejawy agresji można kontrolować za pomocą treningu. Jednak jeśli pies jest bardzo agresywny lub do takiego zachowania zachęca go właściciel, ten typ agresji może być bardzo trudny do zmodyfikowania, kiedy już został utrwalony.

W niektórych przypadkach to raczej strach lub nerwowość, a nie pewność siebie, wzmagają agresję terytorialną. Pies, który czuje się bezbronny albo nie ma możliwości ucieczki, będzie zachowywał się agresywnie, by przepędzić intruza z ustalonego terytorium. Ten typ obrony terytorialnej jest często obserwowany u słabo zsocjalizowanych psów, które poznały tylko mały obszar lub są uwiązane przy budzie. W takich przypadkach leczenie koncentruje się na obniżaniu strachu psa i przyzwyczajaniu go do gości.

Agresja zaborcza

Często jest ona klasyfikowana jako podkategoria agresji dominacyjnej, ponieważ dotyczy agresji przejawianej podczas rywalizacji o cenne dla psa zabawki, jedzenie lub dostęp do opiekuna. Jednak niektóre psy koncentrują się na nietypowych przedmiotach, takich jak kawałek papieru/bibułki, części garderoby, a nawet pilot od telewizora. Kiedy opiekun próbuje odebrać psu przedmiot, ten trzyma go mocno, warczy i może kłapać pyskiem lub gryźć. Często pies prezentuje rzecz opiekunowi, ale potem warczy, kiedy człowiek po nią sięga.

Takie sytuacje mogą odzwierciedlać wyuczony behawior i są związane z historią podkradania rzeczy przez psa. Kiedy opiekun goni psa lub surowo go upomina, ten uczy się odpowiadać przez obronę skradzionej rzeczy. Agresja zaborcza może się również pojawić u psów, które były zmuszone do bronienia swojego jedzenia przed innymi zwierzętami lub nauczyły się nie ufać ludziom, podchodzącym do ich miski. Te psy zazwyczaj bronią swojej miski defensywnie, ale nie wykazują innych oznak agresji zaborczej. W takich przypadkach zachowanie może być wyuczone, w odpowiedzi na ograniczany dostęp do jedzenia lub rywalizację o nie z innymi zwierzętami. Niektórzy opiekunowie wielokrotnie zabierają psu miskę podczas jedzenia, wierząc, że w ten sposób zaznaczą swoją dominację. Jednak takie praktyki sprawiają jedynie, iż pies nabiera nieufności do opiekuna i zaczyna bronić miski zawsze, kiedy człowiek podchodzi. Psy na ogół akceptują to, że ktoś podchodzi do ich miski, ale powtarzalne i arbitralne jej odbieranie oznacza dla nich, iż dostęp do jedzenia jest nieprzewidywalny i w związku z tym trzeba go zawsze bronić.

Inne typy agresji

Pies przejawia dwa typy agresywnego zachowania, specyficznego dla płci. Agresja matczyna pojawia się u samic z młodymi, które postrzegają człowieka albo zwierzę jako zagrożenie dla szczeniąt. Ten typ agresji nie jest obserwowany u wszystkich suk i zazwyczaj maleje, kiedy szczenięta osiągają kilka tygodni życia. Niektóre samce przejawiają agresję międzysamczą. Jest to prawdopodobnie forma agresji dominacyjnej i zwykle okazują ją niedojrzałe samce, które witają inne samce dominującymi postawami ciała i wpatrywaniem się. Kastracja obniża natężenie agresji międzysamczej, ale nie eliminuje jej zupełnie. Niektóre psy, u których rozwija się agresja wobec płci, kiedy osiągają dojrzałość społeczną, przejawiają agresję wobec wszystkich nieznanych psów, a nie tylko samców.

Agresja wywołana bólem występuje, kiedy pies jest ranny i reaguje agresywnie na trzymanie. Agresję zabawową obserwuje się podczas zabaw z ludźmi lub innymi psami, najczęściej u młodych psów bądź szczeniąt, które wciąż uczą się prawidłowych reguł zabawy. Mogą ją również okazać dorosłe psy, które są nieprawidłowo zsocjalizowane i błędnie interpretują sygnały zabawy u innych psów. Ostatni typ agresji, agresja przekierowana, pojawia się, gdy psu nie pozwala się wyładować agresji na innym psie lub człowieku. W takiej sytuacji pies „przekierowuje” swoją agresję na osobę, psa, a nawet na obiekt nieożywiony, który znajduje się niedaleko. Obrazuje to następujący przykład: pies broni przedsionka i gryzie swojego opiekuna, kiedy ten odciąga go z tego miejsca.

Autor:

Linda P. Case

Artykuł jest fragmentem książki „Pies-zachowanie, żywienie i zdrowie”, Galaktyka 2015.