Ektopasożyty u ptaków ozdobnych

Choroby powodowane przez ektopasożyty u ptaków ozdobnych stanowią spory problem w hodowli tych zwierząt. Obecność pasożytów jest bardzo często wstępem do wielu innych chorób, wywoływanych przez wirusy oraz bakterie, których wektorem są te zwierzęta. Dlatego bardzo ważne jest zapoznanie się z podstawowymi informacjami na temat najczęściej występujących ektopasożytów, by móc je unicestwić we właściwy sposób, i tym samym zapobiec infekcjom oraz objawom wynikającym z infestacji ptaków. Poniżej zostanie przedstawiona charakterystyka najczęściej występujących gatunków ektopasożytów, a także sposoby ich zwalczania.

Wszoły

Wszoły to grzbietowo-brzusznie spłaszczone pasożyty występujące na skórze. Nie mają skrzydeł i są małe, a wymiary ciała mieszczą się w granicach od poniżej 1 mm do 10 mm. Wszy atakujące ptaki należą do dwóch rodzin: Amblyocera, Rhynchophthirina oraz Ischnocera i powodują zmiany skórne, ubytki w upierzeniu [4] [13]. Żywią się skórą, wytworami skóry, piórami a także krwią. Wiele gatunków ma swojego specyficznego żywiciela, ale nie powinno się zakładać, że wszoły spotkane na danym zwierzęciu należą do gatunku, który dlań jest opisywany jako specyficzny [4].

Wszołowica (Mallophagosis)

Choroba ta jest wywoływana przez pasożyty z rzędu Mallophaga, który liczy sobie około 6000 gatunków, z czego w Polsce występuje 700, a na ptakach pasożytuje około 40 gatunków. Owady mają podłużne ciało o barwie brązowej. Osiągają długość ciała około kilka milimetrów, a cechą charakterystyczną jego budowy jest głowa szersza od tułowia. Na niej znajdują się czułki złożone z 4-5 członów. Same pasożyty lokalizują się na piórach w okolicy brzucha, szyi, wola, tułowia oraz kloaki w zależności od gatunku. Pasożyty żywią się krwią oraz elementami naskórka i skóry. Najczęściej obserwowanymi gatunkami wszołów na ptakach w Polsce są: Menopon gallinae, Goniocotes gallinae, Gonioides dismilis, Lipeurus caponis, Cuculotogaster heterographus, Eomenacanthus stramineus oraz Columbicola columbae [12], Hohorstiella lata i Anatoecus adustus [2] [9]. Kontrola zarażeń wszołami jest również istotna ze względu na możliwość przenoszenia przez nie czynników chorobowych takich jak: Pasteurella multocida, Salmonella Gallinarum, Rickestia sp. oraz Borrellia sp. [11]. Ptaki mogą zarazić się przez kontakt bezpośredni z osobnikami chorymi, od dzikich zwierząt lub w wyniku źle przeprowadzonej dezynfekcji obiektu. Objawy kliniczne, które powiedzą o tym, że ptak ma problem związany z obecnością wszołów, to obecność samych pasożytów na piórach przy dutce, uszkodzenie piór – cienkie, prześwitujące paski w poprzek promyków, zadrapania skóry pod skrzydłami, niepokój ptaków, przy dużych infestacjach anemia, chudnięcie, brak apetytu. Aby zapobiec zarażeniu wszołami, należy dbać o warunki zoohignieniczne, ograniczyć kontakt z dzikimi zwierzętami, podawać dodatki mineralne do paszy oraz witaminy. W gniazdach należy regularnie wymieniać ściółkę, tak samo należy dbać o podłoże w kurnikach, gołębnikach czy wolierach. Można także stosować opryski obiektów roztworami wodnymi preparatów owadobójczych. W przypadku, gdy ptak zachoruje należy go odizolować od reszty stada i leczyć za pomocą permetryny lub cypermetryny opryskując ptaka dwukrotnie w odstępach 7 – 10 dni.

Roztocza

Roztocza występują u niemal wszystkich ptaków na całym świecie. Kilka gatunków jest bardzo dobrze znanych zwłaszcza wśród hodowców gołębi, ptaków wróblowych czy papug. Przypadki infestacji roztoczami były notowane także u ptaków dzikich zamieszkujących odległe zakątki świata w tym m.in. albatrosów ciemnolicych występujących na wyspie Midway oraz wielu innych gatunków [4].

Świerzbowce sp. (Cnemidocoptes sp.)

Najczęściej notowanym świerzbowcem u ptaków jest Cnemidocoptes mutans [2]. Kształt ciała pasożyta jest okrągły i wypukły od strony grzbietowej, natomiast brzusznej wklęsły. Samica większa od samca z dwoma długimi szczecinkami na tylnym końcu. Samiec ma cztery pary niesegmentowanych odnóży z przylgami osadzonymi na szypułach. Szerzeniu zarażenia świerzbowcami sprzyjają ciemne, wilgotne pomieszczenia, nieodpowiednie żywienie, pora roku – głównie wiosna oraz lato. Pasożyt przeżywa tydzień w temperaturze – 10^oC, w gniazdach, karmidłach oraz ściółce. Do zarażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni od chorych ptaków lub w/w miejsc. Cykl rozwojowy trwa około 25 dni i przebiega w skórze właściwej żywiciela [2]. Dorosłe samice drążą korytarze w skórze, po czym „rodzą” 6-8 larw i giną. Larwy przechodzą wylinki przez następne stadia rozwojowe: nimfa I, nimfa II oraz forma dorosła. W tym czasie żerują zjadając fragmenty skóry oraz naskórka. Świerzbowce lokalizują się na głowie, szyi, wokół odbytu, na piersi, wzdłuż promieni piór, na nieopierzonych częściach ciała, pod łuskami. Najbardziej charakterystycznym objawem klinicznym jest tzw. „wapienna noga” – nogi ptaków wyglądają tak, jakby były posypane wapniem. Zanim jednak dojdzie do pojawienia się tego objawu w miejscu wniknięcia najpierw widzimy zaczerwienienie, a także jasnoszare ogniska i nierównomiernie rozłożone strupy o żółtobrunatnym, perłowym połysku. Na opierzonych częściach ciała, gdzie pasożyty wniknęły w skórę, pióra stają się łamliwe. Ptaki chudną i tracą na wadze. U papużek falistych (Melopsittacus undulatus) świerzb objawia się rogowaceniem woskówki, dzioba oraz okolic oczu, a w skrajnych przypadkach może dojść do zajęcia całej głowy [1]. U kanarków zmiany ograniczają się do nieopierzonych części nóg. Zanim nowe ptaki zostaną wprowadzone do hodowli, należy poddać je dwutygodniowej kwarantannie, dokonać dokładnych oględzin osobnika, a także podać kropelkę iwermektyny na nieopierzoną skórę pod skrzydła lub kark. W przypadku ptaków, które zachorowały należy podać trzykrotnie iwermektynę w odstępach tygodniowych w sposób wyżej opisany [1]. Dodatkowo po podaniu leku zmiany można wysmarować olejem lub parafiną, co zwiększa śmiertelność pasożytów. Dodatkowo warto podać witaminę A, aby wspomóc terapię.

Dręcz kurzy (Dermanyssus gallinae)

Chociaż przez wielu jest uznawany za pasożyta, który zaraża głównie drób, to może atakować także inne gatunki ptaków. Pasożyt ma obustronnie spłaszczone ciało barwy czerwonobrązowej, zależnej od wypełnienia przewodu pokarmowego krwią. Samce są nieznacznie większe od samic i jako formy dorosłe mają cztery pary odnóży, przy czym poruszają się na trzech, a pierwsza stanowi część aparatu gębowego [12]. Pasożyty są wektorami takich bakterii jak: Salmonella Gallinarum, Salmonella Enteritidis, Escherichia coli, Shigella sp., Coxiella brunetti, Borrellia burgdorferi sensu lato oraz Staphylococcus sp., dlatego zwalczanie ich jest bardzo istotne nie tylko z powodu uciążliwości objawów jakie powoduje sam dręcz kurzy, ale także ze względu na rozprzestrzenianie chorób bakteryjnych [2]. Optymalne warunki do rozwoju ptaszyńca to temperatura wynosząca 20-25^oC oraz wilgotność na poziomie 70-75%. Cykl życiowy trwa 7-8 dni i w ciągu tego czasu samica składa jaja w liczbie 3 – 20 (w zależności od tego ile wypiła krwi). Po dwóch dniach wykluwają się z nich larwy, które następnie przechodzą wylinkę i stają się kolejno protonimfami, deutonimfami, osobnikami dorosłymi (imago). Samce od razu po wylince kopulują z deutonimfami. Zarówno proto- jak i deutonimfy są w stanie głodować przez wiele miesięcy, a w momencie obniżenia temperatur ich metabolizm zwalnia, co pozwala przetrwać niekorzystne warunki do rozwoju [2]. Objawy kliniczne powodowane przez ptaszyńca to zaczerwienienie w miejscu ukąszenia, świąd oraz obrzęk. Ptaki się drapią, wydziobują pióra, może także dochodzić do obniżenia kondycji i wychudzenia, anemii, a na składanych jajach obecne ślady krwi. Pasożyt atakuje głównie w nocy, za dnia chowa się w różnych zakamarkach oraz szczelinach, przede wszystkim w miejscach, gdzie nie dociera światło słoneczne. Zwalczanie pasożyta polega na rozpylaniu w kurnikach, gołębnikach, wolierach lub innych miejscach, gdzie przebywają ptaki preparatów zawierających tzw. akarycydy lub ekstrakty z roślin (tymianek, mięta, cynamon). Najczęściej stosowanym środkiem do zabezpieczenia pomieszczeń przed inwazją ptaszyńcem jest 0,5-2% roztwór karbarylu. Należy przy tym pamiętać, żeby usunąć ściółkę, gniazda oraz inne urządzenia, z których korzystały wcześniej znajdujące się tam ptaki. Do dezynfekcji w/w należy użyć gorącej wody z dodatkiem detergentu, a po wyschnięciu opryskać wodnym roztworem z pyretroidami. Dopiero po wpływie tygodnia lub dłużej od przeprowadzonego zabiegu można wprowadzać nowe ptaki. Leczenie zaatakowanych osobników polega na odizolowaniu ptaka od reszty stada, a następnie podawania mu codziennych oprysków preparatami zawierającymi permetrynę, karbaryl, flumetrynę czy malathion [2].

Zwalczanie ektopasożytów u ptaków

IWERMEKTYNA

Iwermektyna – pochodna awermektyny jest lekiem przeciwpasożytniczym należącym do klasy makrocyklicznych laktonów. Substancja ta jest produktem fermentacji bakterii z gatunku Streptomyces avermitilis. Mechanizm działania polega na potencjalizacji kanałów chlorkowych zależnych od kwasu glutaminowego. Działanie neurotoksyczne względem pasożyta prowadzące u niego do porażenia wiotkiego mięśni i śmierci spowodowane jest wzrostem przepuszczalności dla jonów chlorkowych oraz hiperpolaryzacją błon komórkowych komórek nerwowych pasożyta. Iwermektyna wpływa pobudzająco także na pozostałe kanały chlorkowe również zależne od GABA.

Iwermektyna wykazuje działanie wobec pasożytniczych stawonogów, takich jak roztocza, wszy czy kleszcze.

Zastosowanie:

W zależności od problemu dotykającego ptaki iwetmektynę podajemy w postaci spot on poprzez nakrapianie na skórę (knemidokoptoza) lub w wodzie do picia (inwazja kleszczy)

PYRETROIDY

Pyretroidy są związkami syntetycznymi pochodnymi naturalnych pyretryn – roślinnych insektycydów pozyskiwanych między innymi ze złocienia dalmatyńskiego. W porównaniu do naturalnych pyretryn wykazują większą stabilność, mniejsze działanie drażniące na skórę. Mechanizm działania polega na hamowaniu receptorów GABA-ergicznych w i glutaminergicznych oraz kanałów wapniowych. Prowadzi to do silnego pobudzenia układu nerwowego pasożyta i jego śmierci.

Najczęściej stosowanymi substancjami czynnymi z tej grupy są permetryna, cypermetryna i flumetryna.

Wykazują działanie między innymi wobec wszołów i roztoczy – ptaszyńca, kleszczy.

Zastosowanie i sposób podania opisano podczas omawiania poszczególnych gatunków pasożytów.

SPINOSAD

Spinosad jest naturalną substancją pozyskiwaną w procesie fermentacji bakteryjnej promieniowców Saccharopolyspora spinosa (Actinomycetes). Ze względu na budowę chemiczną jest on zaliczany do grupy makrocyklicznych laktonów. Mechanizm działania polega na oddziaływaniu na specyficzną acetylocholinoesterazę receptorów nikotynowych oraz blokowaniu kanału chlorkowego receptora GABA. Efektem tego działania jest postępujący paraliż wynikający z utraty płynów ustrojowych i śmierć pasożyta. Ze względu na opóźniony efekt działania skuteczność zabiegu ocenić należy po upływie 3 do 5 dni od aplikacji. Wysoka skuteczność spinosadu wynika z ciągłego działania pozwalającego na kontrolę infestacji pasożytów przez okres trwający nawet do 12 tygodni. Pasożyty narażone są na działanie substancji czynnej zarówno bezpośrednio podczas aplikacji – kontakt pasożyta z roztworem podczas oprysku, ale także podczas kontaktu z powierzchnią pokrytą roztworem podczas uprzedniej aplikacji. Należy pamiętać, że skuteczność działania będzie zależna od nasilenia inwazji oraz dokładności aplikacji.

Autor: Lek. wet. Kacper Kowalczyk – Przychodnia weterynaryjna szpital zwierząt egzotycznych „Oaza” Warszawa

Zdjęcie: Adobe Stock

Bibliografia

1. 1. Kruszewicz A. G., Hodowla ptaków ozdobnych, Warszawa 2003
   2. Mazurkiewicz M. i wsp., Choroby drobiu, Wrocław 2011
   3. Pattison M., McMullin P., Bradburry J. M., Alexander D. J., Choroby drobiu I wyd. polskie, Wrocław 2011
   4. Carter T. Atkinson, Nancy J. Thomas and D. Bruce Hunter, Parasitic Diseases of Wild Birds,
   5. Ciebiera, O., Jerzak, L., Nowak-Chmura, M., & Bocheński, M. (2019). Ticks (Acari: Ixodida) on birds (Aves) migrating through the Polish Baltic coast. Experimental and Applied Acarology.
   6. Muñoz-Leal, S., Lopes, M. G., Marcili, A., Martins, T. F., González-Acuña, D., & Labruna, M. B. (2019). Anaplasmataceae, Borrelia and Hepatozoon agents in ticks (Acari: Argasidae, Ixodidae) from Chile. Acta Tropica.
   7. Vaculová, T., Derdáková, M., Špitalská, E., Václav, R., Chvostáč, M., & Rusňáková Tarageľová, V. (2019). Simultaneous Occurrence of Borrelia miyamotoi, Borrelia burgdorferi Sensu Lato, Anaplasma phagocytophilum and Rickettsia helvetica in Ixodes ricinus Ticks in Urban Foci in Bratislava, Slovakia. Acta Parasitologica.
   8. Gryczyńska, A., & Kowalec, M. (2019). Different Competence as a Lyme Borreliosis Causative Agent Reservoir Found in Two Thrush Species: The Blackbird (Turdus merula) and the Song Thrush (Turdus philomelos). Vector-Borne and Zoonotic Diseases.
   9. Diakou, A., Pedroso Couto Soares, J. B., Alivizatos, H., Panagiotopoulou, M., Kazantzidis, S., Literák, I., & Sychra, O. (2017). Chewing lice from wild birds in northern Greece. Parasitology International, 66(5), 699–706.
   10. Leitinger, J. P., & Richter, S. (2018). The chewing lice (Phthiraptera: Ischnocera, Amblycera) of the great cormorant ( Phalacrocorax carbo ). Parasitology International, 67(4), 528–532.
   11. Fukatsu, T., Koga, R., Smith, W. A., Tanaka, K., Nikoh, N., Sasaki-Fukatsu, K., … Clayton, D. H. (2007). Bacterial Endosymbiont of the Slender Pigeon Louse, Columbicola columbae, Allied to Endosymbionts of Grain Weevils and Tsetse Flies. Applied and Environmental Microbiology, 73(20), 6660–6668.
   12. Ahmed, H., Naz, M., Mustafa, I., Khan, M. R., Asif, S., Afzal, M. S., Simsek, S. (2017). Impact of epidemiological factors on the prevalence, intensity and distribution of ectoparasites in pigeons. Journal of Parasitic Diseases, 41(4), 1074–1081.
   13. Bush, S. E., Sohn, E., & Clayton, D. H. (2006). ECOMORPHOLOGY OF PARASITE ATTACHMENT: EXPERIMENTS WITH FEATHER LICE. Journal of Parasitology, 92(1), 25–31.