Anatomia i fizjologia pracy serca ptaków

Ptasie serce inne od wszystkich 

Serce ptaków jest położone w płaszczyźnie doczaszkowej i dobrzusznej, od wklęsłej strony mostka, obok rozdwojenia tchawicy i krtani dolnej, doogonowo od żołądka gruczołowego. Koniuszek serca jest umieszczony blisko wątroby, dobrzusznie względem płuc. Zbudowane z czterech przedziałów, podobnie jak u ssaków, ma prawy i lewy przedsionek oraz lewą i prawą komorę. Ścianę serca tworzą endokardium, miokardium oraz epikardium. Przez prawą komorę przepływa krew z krążenia płucnego, a ściana lewej komory jest niekiedy 3-krotnie grubsza od ściany prawej komory.

System przewodnictwa serca ptaków

System przewodnictwa impulsu elektrycznego przez serce jest podobny do tego, jaki znamy u ssaków. Tworzą go węzły: zatokowo-przedsionkowy, przedsionkowo-komorowy wraz z odgałęzieniami – lewym, prawym oraz środkowym. Elementem, odróżniającym układ przewodnictwa ptaków od układu przewodnictwa ssaków, jest pierścień przedsionkowo-zatokowy zbudowany z włókien Purkinijego. Ten otacza węzeł przedsionkowo-komorowy prawy i łączy się z mięśniami prawej zastawki przedsionkowo-komorowej. Gałęzie węzła przedsionkowo-komorowego tworzą tzw. „ósemkę” wokół aorty oraz wyżej opisanego pierścienia przedsionkowo-zatokowego. Fala pobudzenia przepływa w następujący sposób: węzeł zatokowo-przedsionkowy, następnie mięśnie przedsionka, węzeł przedsionkowo – komorowy i trafia do komory. Według Fitzgerald i Beaufere’a położenie węzła przedsionkowo – komorowego jest dyskusyjne. Najprawdopodobniej umiejscowiony jest u podstawy przegrody międzyprzedsionkowej z prawej strony. Gałąź lewa i prawa wyłania się z przegrody międzykomorowej jako wsparcie obu komór serca. Gałęzie te biegną drogą naczyń wieńcowych do tkanki mięśniowej.

Depolaryzacja komór serca u ptaków

Depolaryzajca komór przebiega w inny sposób niż u ssaków. Impuls elektryczny biegnie od przestrzeni subperikardialnej przez miokardium do endokardium. Właśnie dlatego w odprowadzeniu II polaryzacja jest negatywna i w porównaniu z zapisem EKG u ssaków, zapis ptasiego EKG jest odwrócony.

Pericardium

Serce pokryte jest workiem zbudowanym z tkanki surowiczej, która stanowi kontynuację tunica adventitia tzw. dużych naczyń krwionośnych. Wspominana osłonka daje również początek takim strukturom w ptasim organizmie jak: worki powietrzne, opłucna oraz więzadło wątrobowo – osierdziowe. Worek jest wypełniony płynem surowiczym, który zapewnia odpowiedni poślizg sercu w trakcie jego skurczu.

Metody diagnostyki chorób serca u ptaków

EKG – Elektrokardiografia

Elektrokardiografia to jedno z podstawowych badań wykorzystywanych w kardiologii, które polega na rejestracji impulsów elektrycznych przepływających przez komórki rozrusznikowe serca. Jedynym pewnym rozpoznaniem, jakie można postawić na podstawie zapisu EKG to zaburzenia rytmu serca. Wcześniej określano także wielkość komór, grubość ich ścian, jednak według najnowszej wiedzy, EKG może wyłącznie sugerować takie zmiany, które należy potwierdzić innymi badaniami dodatkowymi. Aby przeprowadzić EKG należy podpiąć elektrody do określonych punktów ciała, w przypadku ptaków stosuje się elektrody aligatorowe lub igłowe, zakładane na kończyny piersiowe oraz kończyny miedniczne podskórnie lub w przypadku elektrod aligatorowych na wolny od piór fragment ww. kończyn. Obraz graficzny zapisu EKG jest różny od tego, jaki znamy u ssaków, bowiem przez wielu autorów określany jest jako obraz odwrócony, co wynika z odwrotnego przekazu impulsu elektrycznego. Wyróżniamy załamki: P, zespół QRS oraz T. Załamek P może być dwuszczytowy – zaobserwowano to m.in. u gołębi sportowych oraz niektórych gatunków papug (amazonka niebieskoczelna). Z kolei zespół QRS w przypadku tej grupy zwierząt składa się zazwyczaj z dwóch załamków – R i S – natomiast załamek Q nie występuje. Według własnych danych niepublikowanych, u 100% badanych gołębi sportowych nie stwierdzono obecności załamka Q, jednak według danych literaturowych, załamek Q może się sporadycznie pojawiać u pewnych gatunków ptaków i nie powinien być traktowany jako patologia.

Echo serca

Badanie ultrasonograficzne serca ptaków jest zadaniem trudnym do wykonania. W wielu przypadkach wymaga to sedacji pacjenta, aby móc we właściwy sposób przeprowadzić badanie. Ze względu na trudność w manipulacji głowicą, echo serca ptaków wymaga dużego doświadczenia oraz znajomości stosunków anatomicznych w jamie piersiowobrzusznej tych zwierząt. W wielu przypadkach ocenę serca może utrudnić powiększenie wątroby, która jest umiejscowiona pomiędzy układem oddechowym a układem pokarmowym. Jeżeli uda nam się przezwyciężyć te trudności, pacjenta należy przygotować w odpowiedni sposób. Poza sedacją, należy umiejscowić go w pozycji pionowej, co pozwoli na właściwą ocenę badanych narządów. Głowicę próbujemy ułożyć pod mostkiem w płaszczyźnie pośrodkowej w kierunku doczaszkowym. Tam pomiędzy rękojeścią mostka a wątrobą tworzy się tzw. „okno diagnostyczne”. W zależności od wielkości pacjenta, serce obrazujemy w dwóch płaszczyznach – horyzontalnej i wertykalnej. W horyzontalnej będziemy widzieć 4 przedziały (komory lewą i prawą, oba przedsionki, przegrodę międzykomorową, zastawki przedsionkowo-komorowe oraz zastawkę aorty), natomiast w wertykalnej dwie, a projekcje uzyskujemy poprzez manipulacje głowicą obracając ją o 90 stopni. Jak już głowicę ustawimy w odpowiedniej pozycji, wówczas możemy badać przepływ krwi przez serce za pomocą funkcji „Color – Doppler”. Na jej podstawie jesteśmy w stanie określić prędkość przepływu krwi, pamiętając przy tym, że im dalej od głowicy, kolor czerwony przechodzi w niebieski. U ptaków pozwala to wykryć zaburzenia przepływu krwi w głównych naczyniach wątrobowych, ale także wady zastawek, czy przerwy w przegrodzie. Niestety nie ma jeszcze opracowanych norm przepływu krwi dla wielu gatunków ptaków, zatem diagnozowanie chorób serca za pomocą USG w wielu przypadkach stanowi wyzwanie, a także otwiera pole do kolejnych badań w tym kierunku.

Radiografia

Radiografia serca ptaków pozwala nam określić wielkość narządu, jego umiejscowienie oraz obecność lub brak wysięku w worku osierdziowym, a także zmiany dotyczące tzw. dużych naczyń krwionośnych. Aby wykonać to badanie, pacjenta należy znieczulić do jego wykonania.

Pozycjonowanie

Aby móc ocenić ptasie serce należy wykonać zdjęcie RTG w dwóch projekcjach strzałkowej (VD) oraz bocznej (LL). W pozycji VD kładziemy ptaka na plecach, rozkładamy skrzydła oraz wyciągamy nogi – możemy to zrobić np. wywiązując je i przywiązując do stołu za pomocą przewiązek z bandaża, natomiast skrzydła fiksujemy za pomocą stabilizatorów w postaci np. rękawic radiologicznych. Staramy się nie używać taśmy klejącej do opatrunków czy taśmy papierowej, aby nie uszkodzić upierzenia ptaków. Następnie układamy ptaka w pozycji LL, czyli kładziemy go na boku wyciągając przy tym skrzydła do tyłu, ale tak, aby nie zachodziły na siebie, tzn. jedno ze skrzydeł przesuwamy delikatnie do tyłu, a następnie fiksujemy je za pomocą wcześniej wspomnianych rękawic radiologicznych. Poza tym wyciągamy nogi w kierunku doogonowym, aby nie przeszkadzały w obrazowaniu jamy piersiowo-brzusznej. Można wywiązać je podobnie jak wyżej lub ufiksować rękawicami radiologicznymi.

Autor:

Lek. wet. Kacper Kowalczyk – Szpital dla zwierząt egzotycznych „Oaza” Warszawa

Bibliografia:

1. Strunk A., Wilson G. H. Avian cardiology, The Veterinary Clinics Exotic Animal Practice, 2003, 6, s. 1 – 28.

2.Ritchie B. W., Harrison G. J., Harrison L. R., Chapter 27 Cardiology, Avian Medicine: Principles and applications, 1994, s. 695 – 722.

3. Fitzgerald B. C., Beaufere H., Current Therapy in Avian Medicine: Chapter 6 Cardiology, 2016, s. 252 – 328.

4. Chitty J., Monks D. 2018. BSAVA Manual of avian practice, s. 269 – 285.