Czynniki wpływające na wynik badania laboratoryjnego 

Wyniki badań laboratoryjnych są jednym z ważniejszych czynników wpływających na prawidłowość rozpoznania stanu klinicznego pacjenta. Dlatego też ich wiarygodność jest niezwykle istotna. Aby uniknąć fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych oznaczeń, należy pamiętać o szeregu czynników, które mogą znacząco wpływać na ostateczny wynik testów. Wśród nich znajdują się błędy związane z samym przygotowaniem pacjenta, sposobem wykonania oznaczenia przez pracownika laboratorium, doborem metodologii oznaczenia czy też różnice zależne od zasad stosowanych metod. Dzieli się na dwie kategorie: błędy przedanalityczne (przedlaboratoryjne) oraz błędy analityczne (błędy laboratoryjne).

Rodzaje błędów przedanalitycznych

Błąd przedlaboratoryjny to zmiana stężenia oznaczanej substancji w danym materiale biologicznym w stosunku do stężenia wyjściowego, która pojawiła się na skutek nieprawidłowego przygotowania pacjenta do badania lub błędnego postępowania z materiałem przed jego dostarczeniem do laboratorium. Błąd preanalityczny nie zależy od czynności wykonywanych w laboratorium.

U źródła błędów przedanalitycznych leży przede wszystkim nieprawidłowe przygotowanie zwierzęcia do badań laboratoryjnych, w tym m.in. nieprzestrzeganie wymaganego czasu głodówki, nadmierny wysiłek fizyczny przed badaniem, niewłaściwa dieta, podanie/odstawienie leków. U pacjentów przyjmujących leki przewlekle, a będących w trakcie monitorowania leczenia, należy pamiętać o ścisłym przestrzeganiu zaleceń dotyczących pory dnia wykonania badania oraz czasu od podania leku do wykonania badania.

Drugą przyczyną występowania błędów przedlaboratoryjnych są błędy osoby wykonującej badania laboratoryjne. Wśród nich wymienić można przede wszystkim nieprawidłowe pobranie materiału biologicznego (niewłaściwe probówki, niewłaściwe miejsce pobrania, błędny czas użycia stazy, błędny dobór igieł do pobrania krwi, pobieranie krwi rozcieńczonej uprzednią infuzją, pobranie nieprawidłowego materiału, w tym krwi włośniczkowej), błędne oznakowanie próbek pacjentów uniemożliwiające identyfikację zwierzęcia z pobranym materiałem, pomylenie pacjentów, nieodpowiednie zabezpieczenie prób lub transport materiału biologicznego w warunkach niespełniających wymagań.

Rodzaje błędów analitycznych

Błędami analitycznymi nazywamy błędy związane stricte z czynnościami wykonywania oznaczenia w laboratorium. Wśród nich możemy wyróżnić cztery kategorie – błąd gruby, precyzji, systematyczny i dopuszczalny.

Błąd gruby

Błędem grubym nazywamy pomyłkę w wykonywaniu oznaczenia laboratoryjnego wynikającą z obecnością czynnika ludzkiego, tj. zmęczenia lub rozkojarzenia pracownika, ludzkiej pomyłki czy błędach w komunikacji między pracownikami.

Błąd precyzji

Błąd precyzji, zwany błędem przypadkowym, jest miarą powtarzalności oznaczenia. Jego wartość określa rozrzut uzyskanych wyników wokół wartości rzeczywistej, którą staramy się oznaczyć w danym materiale. Błąd precyzji określa się ilościowo jako odchylenie standardowe metody (OS), które powinno być wartością stałą dla każdego zakresu stężenia oznaczanej substancji. Precyzję metody nie należy mylić z dokładnością metody. Precyzja określa stopień powtarzalności uzyskanych wyników przy wielokrotnym oznaczaniu stężenia mierzonej substancji w tej samej próbce badanej. Natomiast dokładność metody opisuje bliskość uzyskanego stosowaną metodą wyniku stężenia badanej substancji z jej wartością rzeczywistą w próbce.

Błąd systematyczny

Błąd systematyczny to odchylenie uzyskanego wyniku od wartości oczekiwanej. Tak jak wielokrotne powtórzenie oznaczenia zwiększa precyzję uzyskanego wyniku, tak nie ma wpływu na jego dokładność. Wykrycie istnienia błędu systematycznego w analizie jest możliwe tylko wtedy, kiedy uzyskamy do porównania wynik uzyskany inną metodą oznaczenia badanego parametru. Geneza tego typu błędu może być dwojaka i wynikać albo z samych czynności wykonywanych w laboratorium albo bezpośrednio z rodzaju stosowanej metody.

Błąd systematyczny laboratoryjny najczęściej spowodowany jest błędem kalibracji używanych odczynników lub sprzętu, w tym tak drobnego jak pipety laboratoryjne. Przyczyną może być także błędne użycie materiałów wzorcowych.

Błąd systematyczny metody może być spowodowany jej niską specyficznością, ściśle związaną z metodologią oznaczenia.

W przypadku, kiedy stosowana metoda jest specyficzna wobec oznaczanego parametru, jej skuteczność może być zmniejszona przez obecność w próbce substancji interferujących. Wpływając w sposób bezpośredni lub pośredni na przebieg reakcji w próbce mogą powodować wystąpienie błędu systematycznego oznaczenia. Czynnikami, które interferują w oznaczeniu mogą być m.in. obecność w surowicy hemoglobiny (hemoliza), bilirubiny całkowitej (ikteremia), trójglicerydów (lipemia), leków lub dużego stężenia witaminy C. Błąd systematyczny może być spowodowany także utratą części materiału lub nieodpowiednim dobraniem próbki reprezentatywnej.

Błąd dopuszczalny

Błąd dopuszczalny, to maksymalny błąd oznaczenia, który nie zmienia interpretacji klinicznej uzyskanego wyniku. Na jego wielkość wpływa jedynie zmienność biologiczna oznaczanego parametru.

Autorka:

Karolina Baranowicz

Fotografia: licencja CC