Wskazania do indukcji rui u suki obejmują niepowodzenia w zapłodnieniu, leczenie pierwotnej lub wtórnej acyklii oraz synchronizację owulacji w dużych hodowlach. Opisane poniżej metody indukcji rui u psów obejmują stosowanie syntetycznych estrogenów (dietylostilbesterol), agonistów dopaminy (bromokryptyna i kabergolina), agonistów GnRH (lutrelina, buserelina, fertirelina, deslorelina i leuprolid) oraz egzogenne gonadotropiny (hormon luteinizujący, hormon folikulotropowy, ludzka gonadotropina kosmówkowa, gonadotropina surowicy ciężarnej klaczy i ludzka gonadotropina menopauzalna). Metody te różnią się znacznie pod względem skuteczności wywoływania fazy estrus, jak również płodności. Ponadto możliwość zastosowania niektórych z tych metod w praktyce klinicznej jest wątpliwa.
Gonadotropiny
Czynniki regulujące czas trwania anestrus u poszczególnych samic nie są znane, wiadomo jednak, że zakończenie anestrus u suk wiąże się ze zwiększonym stężeniem w surowicy lub częstotliwością pulsów hormonu luteinizującego (LH). Stężenie hormonu folikulotropowego (FSH) w surowicy jest zwiększone przez większą część tego okresu. W przeszłości próbowano opracować protokół indukcji estrus za pomocą połączonych dawek FSH i LH, który miał przypominać stopniowy wzrost endogennego FSH, zbiegający się ze wzrostem LH w okresie proestrus, jednakże nie jest on używany w codzienniej praktyce, gdyż jego skuteczność pozostaje wątpliwa. Należy zauważyć, że niewielki, ale znaczący wzrost stężenia estradiolu w surowicy występuje przed początkiem proestrus. Funkcjonalne znaczenie tego wzrostu estradiolu nie jest znane, ale może on pobudzać oś podwzgórze-przysadka-jajnik, inicjując w ten sposób zwiększone tempo pulsacyjnego uwalniania LH. Oprócz egzogennych gonadotropin przysadkowych, do indukcji rui u suk stosowano gonadotropinę surowiczą ciężarnych klaczy (PMSG), ludzką gonadotropinę kosmówkową (HCG) oraz ludzką gonadotropinę. Proponowane schematy indukcji rui przy użyciu gonadotropin:
- eCG: 20-50 IU/km i.m przez 9-14 dni
- eCG+hCG: 20IU/kg i.m. eCG przez 5 dni, a następnie 500 IU i.m. hCG
- PMSG+ estrogeny: 0,1-0,5 mg i.m. estradiolu 2-4 iniekcje co 2-3 dni, a następnie 25-50 eCG co drugi dzień
Prolaktyna
Wydaje się, że prolaktyna odgrywa istotną rolę w regulacji długości fazy międzyrujowej u psów, prawdopodobnie poprzez wpływ na wydzielanie gonadotropin i/lub reaktywność jajników na gonadotropiny. Hamowanie wydzielania prolaktyny poprzez podawanie agonistów dopaminy skraca czas trwania anestrus lub indukuje estrus w przypadkach przedłużającego się anestrus.
Agoniści dopaminy skutecznie indukują estrus u większości suk, w tym celu należy podawać 50 ug/kg bromokryptyny 2 razy dziennie doustnie lub 5 ug/kg kabergoliny raz dziennie. Terapię kontynuować do momentu pojawienia się objawów rui . Metoda ta w skrajnych przypadkach może wymagać >30 dni leczenia przed wystąpieniem proestrus. Warto również mieć na uwadze, że agoniści dopaminy wywołują wymioty. Stwierdzono, że możliwe jest przyzwyczajenie do bromokryptyny, rozpoczynając początkowo od mniejszych dawek.
GnRH
Pulsacyjne wydzielanie hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRH), podwzgórzowego dekapeptydu, jest uwalniane co 70-90 min, aby pośredniczyć w syntezie i uwalnianiu przysadkowego LH i FSH. Podawanie GnRH w dawkach 0,2-0,4 μg/kg w odstępach 90 min jest wystarczające do uzyskania wzrostu LH podobnego do endogennych impulsów, które normalnie występują pod koniec proestrus. Protokoły indukcji estrus z wykorzystaniem krótko działającego GnRH lub agonistów GnRH nie mają jednak zastosowania klinicznego ze względu na koszt pomp do pulsacyjnego wlewu lub konieczność hospitalizacji podczas ciągłego wlewu dożylnego.
Należy jednak zauważyć, że wzrost LH nie musi być pulsacyjny, aby wywołać estrus. Ciągły wlew lub uwalnianie analogu GnRH (lutrelina, deslorelina, leuprolid) przez podskórną minipompę osmotyczną lub implant powodowały podobne wskaźniki indukcji rui i ciąży jak pulsacyjny wlew GnRH, pod warunkiem, że terapia agonistami GnRH zostanie przerwana po owulacji. Przedłużone podawanie agonistów GnRH powoduje nadmierną stymulację przysadki, supresję wydzielania LH, zmniejszoną reaktywność lutealną na LH i zmniejszone wydzielanie progesteronu.
Poprzez wprowadzenie zmian molekularnych do natywnego GnRH zsyntetyzowano ponad 700 agonistów GnRH, którzy charakteryzują się zwiększonym powinowactwem do receptora i zwiększoną stabilnością. Deslorelina jest analogiem d-Trp6-Pro9-des-Gly10GnRH z dwiema substytucjami aminokwasowymi. Weterynaryjne zastosowania kliniczne desloreliny u psowatych zostały po raz pierwszy przedstawione przez Trigga i wsp. podczas badania nowego środka antykoncepcyjnego (Suprelorin®). Badania wykazały, że wywołuje on estrus u wszystkich suk. Ovuplant® (Fort Dodge Animal Health, Overland Park, KS, USA) jest biodegradowalnym, podskórnym implantem o przedłużonym uwalnianiu, zawierającym 2,1 mg desloreliny, dopuszczonym do stosowania u koni. Zgodnie z informacjami podanymi na etykiecie, Ovuplant® wywołuje owulację u klaczy w ciągu 48 h. Wcześniejsze badania z zastosowaniem tego produktu u psów wykazują jego niezawodność w wywoływaniu szybkiej i synchronicznej estrus.
Autor: lek. wet. Kinga Domrazek
Pracownia Rozrodu Małych Zwierząt, Katedra Chorób Małych Zwierząt i Klinika, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Bibliografia
- Kutzler, M. A. (2005). Induction and synchronization of estrus in dogs. Theriogenology, 64(3), 766–775. doi:10.1016/j.theriogenology.2005
- Long-term reversible desexing of male dogs and oestrus postponement of bitches, using a GnRH analogue implantProc Adv Dog Cat Exotic Carniv Reprod, Oslo (2000), p. 21
- Niżański W., Gotowiecka M.Dejneka GJ Możliwości sterowania cyklem płciowym u suk. Magazyn Weterynaryjny 01/2015
- T.E. Trigg, P.J. Wright, A.F. Armour, P.R. Williamson, A. Junaidi, G.B. Martin, et al.
Foto: Adobestock