Omówienie przypadku: oponiak u kota

Opis zwierzęcia/dane zootechniczne i powód konsultacji

Sissi to 12-letnia kotka rasy europejskiej, przebywająca tylko w domu. W wieku 6 miesięcy została wysterylizowana. Zwierzę nie było szczepione. Od pewnego czasu (według relacji właścicieli od ok. 6 miesięcy) w zachowaniu kotki widać pewne zmiany, w szczególności w jej zachowaniu socjalnym: wydaje się mniej wesoła, staje się drażliwa, a nawet agresywna. Przed konsultacją kotce spadł apetyt, który wcześniej wzrósł bez wyraźnej przyczyny. Masa ciała pozostawała jednak niezmieniona. Wszystkie wymienione objawy właściciele traktowali jako zmiany związane z wiekiem. Zdecydowali się jednak na konsultację, ponieważ zdali sobie sprawę z faktu, że kotka godzinami spacerowała bez wyraźnego celu lub krążyła wokół stołu w jadalni.

Badanie kliniczne

Stan ogólny zwierzęcia był dobry. Czujność była tylko nieznacznie obniżona, ale kotka starała się przez cały czas unikać jakiegokolwiek przymusu zrobienia czegokolwiek. Nie przejawiała natomiast w ogóle agresji. Reakcje posturalne były silnie spowolnione, a odruchy ścięgniste prawidłowe. Stwierdzono brak odruchu grożenia. Odruch powiekowy był natomiast obecny, a źrenice reagowały (ale słabo) na pośrednie lub bezpośrednie źródło światła. W badaniu pozostałych nerwów czaszkowych nie stwierdzono odchyleń od stanu normalnego.

Wnioski z badań klinicznych

Obraz kliniczny, na który składają się: przymusowe chodzenie, obniżenie czujności oraz zaburzenia w funkcjonowaniu niektórych nerwów czaszkowych, jest charakterystyczny dla zaburzenia nerwowego wiążącego się zazwyczaj ze wzmożonym ciśnieniem śródczaszkowym.

Rozpoznanie różnicowe (system VITAMIN D)

Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe może być spowodowane przez obrzęk mózgu lub obecność masy wewnątrzczaszkowej, wewnątrz- lub zewnątrzmózgowej.

Obrzęk mózgu powstaje wskutek zaburzeń homeostazy (zaburzenia wodno-elektrolitowe, trwała hipo-/hiperglikemia) lub w wyniku ataków padaczkowych. Zaburzenia te mogą mieć przebieg ostry lub podostry.

Badania dodatkowe

W badaniu rentgenowskim jamy brzusznej i klatki piersiowej nie potwierdzono obecności pierwotnego guza nowotworowego. W obrazie z badania tomografii czaszki widać liczne masy wewnątrzczaszkowe, wskazujące na oponiaki (ryc. 1).

Rokowanie i opcje terapeutyczne

Długoterminowe rokowanie zależy od możliwych do wdrożenia opcji terapeutycznych. Większość oponiaków u kotów ma charakter łagodny i ich chirurgiczne wycięcie prowadzi do powrotu do zdrowia. W przypadki Sissi operacja nie była możliwa z uwagi na liczne zmiany. Radioterapia nie jest przystosowana do zwalczania wielu guzów nowotworowych, a oponiaki reagują w ograniczony sposób na chemioterapię. Rokowanie jest więc niepomyślne. Można jedynie wdrożyć leczenie objawowe.

W przypadku kotki Sissi zastosowano:

• furosemid, 2 mg/kg przez
48 godz., następnie dawka podawana p.o. była stopniowo zmniejszana, aż do całkowitego zaprzestania podawania leku po upływie 4 dni,

• glikokortykosteroidy: deksametazon 0,2 mg/kg rano i wieczorem przez 48 godz., następnie codziennie p.o.

Rekonwalescencja/kontrola 

Stan kliniczny Sissi uległ szybkiej poprawie, jednak kot nie powrócił do całkowitego zdrowia. Właściciele wciąż uskarżali się na problemy z zachowaniem społecznym, choć zniknęły epizody przymusowego chodzenia. Niestety, była to tylko remisja.

Właściciele zdecydowali się na uśpienie kotki. Analiza próbki jednej z mas pozwoliła na potwierdzenie rozpoznania oponiaków (ryc. 2).

Dyskusja

Oponiaki są najczęściej stwierdzanymi pierwotnymi guzami nowotworowymi mózgu u kotów. W większości przypadków powstają w okolicy trzeciej komory mózgu oraz opon mózgowych w przestrzeni nad namiotem móżdżku. Szczególnie częste jest jednoczesne występowanie licznych oponiaków. Ich kształty mogą być wyjątkowo zróżnicowane: guzkowate, nieregularne, płatowate lub w kształcie płytki. Z reguły guzy są również zróżnicowane pod względem histologicznym. W budowie niektórych stwierdza się ogniskowe lub ziarniste zwapnienia (oponiaki piaszczakowate). Objawy kliniczne wiążą się z anatomicznym umiejscowieniem zmiany, ale mogą być maskowane przez objawy ogólne lub rozsiane związane z obrzękiem i wzrostem ciśnienia śródczaszkowego. Wśród pojawiających się objawów na obecność oponiaka wskazują przede wszystkim przymusowe chodzenie i postawa napierania na ścianę.

Brak objawów świadczących o objęciu procesem nowotworowym pnia mózgu przyczynia się do poprawy rokowania. Leczenie polega na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego, zastosowaniu radioterapii, chemioterapii oraz w przypadku medycyny weterynaryjnej bardziej eksperymentalnie immunoterapii. Jak już wiadomo chirurgiczne usunięcie guza jest możliwe jedynie, gdy występuje on pojedynczo i jest łatwo dostępny, co znacznie ogranicza liczbę przypadków poddawanych takiemu leczeniu. Radioterapia jest dobrym rozwiązaniem w przypadku, gdy oponiak nie jest dostępny chirurgicznie. W pewnych badaniach przeprowadzonych u psów wykazano istotność zastosowania radioterapii po zabiegu chirurgicznym, w porównaniu z przypadkami, w których nie była ona stosowana. Dane te pozostają jednak fragmentaryczne, w szczególności że nie dysponujemy dostateczną ilością pewnych informacji dotyczących korzyści ze stosowania samej radioterapii w porównaniu z zabiegiem chirurgicznym. Badania te dotyczą wyłącznie psów i ich wyniki trudno byłoby wykorzystać w odniesieniu do kotów, ponieważ oponiaki mają różne cechy charakterystyczne u tych dwóch gatunków. Oponiaki u kotów są raczej odgraniczone, co ułatwia przeprowadzanie operacji i ogranicza ryzyko niecałkowitego usunięcia zmiany. Z kolei u psów mają niekiedy charakter naciekający, co sprawia, że zabieg chirurgiczny staje się zdecydowanie trudniejszy i bardziej inwazyjny. Wyższe ryzyko niekompletnego wycięcia guza nowotworowego uzasadnia przeprowadzenie radioterapii pooperacyjnej. Oponiaki, w przeciwieństwie do glejaków, nie są zbyt podatne na działanie chemioterapii.

Istnieją dwie metody leczenia wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, w zależności od przyczyny i sposobu jego rozwoju.

Ostry atak wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego

Stosuje się dwie grupy leków.

Diuretyki

Wyróżnia się dwa główne typy diuretyków: osmotyczne (np. mannitol) i pętlowe (np. furosemid).

Mannitol, zwiększając molalność osocza, umożliwia ściąganie wody do układu naczyniowego. Wysoka molalność zmniejsza również ultrafiltrację, tym samym ograniczając powstawanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Mannitol powinien być podawany po ogrzaniu do temperatury ciała pacjenta, w dawce 1-2 mg/kg, w powolnym wlewie dożylnym (20-30 min). Jego działanie rozpoczyna się po 30-60 min od podania i utrzymuje się przez
2-4 godz.

Niekiedy obserwuje się pewne działania uboczne, takie jak przejściowe zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego lub efekt odbicia, pojawiający się w końcowej fazie działania leku. Działania uboczne mogą być ograniczane poprzez dostosowanie prędkości podawania leku, powtarzalne podawanie leku co 3-8 godz. i jednoczesne podawanie diuretyków o innej zasadzie działania.

Nie zaleca się podawania leków u pacjentów z hipowolemią lub odwodnionych. Względnym przeciwskazaniem są urazy czaszki, ponieważ w przypadku przerwania ciągłości naczynia krwionośnego mannitol może przedostać się do przestrzeni śródmiąższowej i wywierać działanie osmotyczne, które jest przeciwne do efektu zamierzonego.

Furosemid zmniejsza produkcję płynu mózgowo-rdzeniowego i przyczynia się do zmniejszenia obrzęku. Może być stosowany jako uzupełnienie dla leczenia mannitolem. W takiej sytuacji powinien być podawany dożylnie, na 15 min przed podaniem mannitolu. Zalecana dawka furosemidu wynosi 2 mg/kg co 6 godz.

Leki sterydowe przeciwzapalne

Glikokortykosteroidy (deksametazon lub prednizolon) w klasycznej dawce przeciwzapalnej:

• Acetazolamid (Diamox ND):
7 mg/kg 1-4 × dziennie – jego działanie nie zawsze jest stałe;

• Furosemid może być stosowany na żądanie przez krótki okres, zwłaszcza ze względu na szczególną wrażliwość kotów na tę substancję.

Autorzy:
Laurent Fuhrer, Pierre Moissonnier, Jean-Laurent Thibaud
Artykuł jest fragmentem książki „Neurologia psów i kotów. Wybrane przypadki kliniczne”, Wydawnictwo Galaktyka, 2015.