Badanie ogólne moczu to rutynowe badanie, które może dostarczyć wiele informacji na temat stanu zdrowia zwierzęcia. Na jego podstawie można wykryć nieprawidłowości w dolnych drogach moczowych, nerkach, ale także wiele mówi o ogólnym stanie zdrowia i metabolizmie.

Co wystarczy do badania moczu w gabinecie weterynaryjnym

Podstawowe badanie moczu może być z powodzeniem wykonane w gabinecie weterynaryjnym, gdyż nie wymaga specjalistycznego sprzętu. Na początek wystarczy refraktometr, zestaw szybkich testów paskowych do oznaczenia parametrów biochemicznych, szkiełka podstawowe i nakrywkowe, zestaw barwników do szybkiego barwienia preparatów oraz mikroskop.

Jak pobrać mocz od zwierzęcia

Mocz od zwierzęcia może być pobrany na trzy sposoby: podczas swobodnego oddawania moczu (najlepiej ze środkowego strumienia), poprzez cewnikowanie, przez punkcję pęcherza moczowego (cystocenteza). Ta ostatnia metoda jest najbardziej preferowana, gdyż eliminuje ryzyko wystąpienia w próbce komórek i bakterii z końcowego odcinka cewki moczowej, czy ze skóry.

Ocena makroskopowa moczu

Już na etapie wstępnej oceny można ustalić kilka parametrów. Prawidłowy mocz powinien być przejrzysty (wyjątek stanowi mocz konia, gdyż naturalnie jest mętny i ciągliwy), o barwie słomkowo żółtej i słabym zapachu. Zmętnienie moczu może świadczyć o zawartości w nim komórek, bakterii, kryształów. Zmianę koloru powoduje zawartość bilirubiny, hemoglobiny lub mioglobiny, a także niewłaściwe przechowywanie próbki. Mocz o silnym zapachu może sugerować zakażenie bakteryjne, zastój w drogach moczowych lub może się on zmienić podczas przyjmowania przez pacjenta niektórych leków.

Ważnym elementem podczas wstępnej oceny moczu jest jego ciężar właściwy. Do jego zmierzenia używany jest refraktometr. Prawidłowo powinien on wynosić około 1,030 (istnieją różnice gatunkowe). Wysoki ciężar właściwy może świadczyć o zawartości białka lub glukozy w moczu. Zbyt niski sugeruje problemy z zagęszczaniem moczu w nerkach. Przydatnym parametrem jest również osmolalność moczu. Jest to oznaczenie liczby rozpuszczonych cząsteczek w jednostce roztworu.

Parametry biochemiczne moczu

Jednym z takich parametrów jest pH moczu. Do jego oznaczenia można użyć pH-metru, papierka pH-metrycznego lub szybkiego testu paskowego. Parametr ten jest uzależniony od diety zwierzęcia, u zwierząt roślinożernych mocz powinien być zasadowy, u mięsożernych kwaśny lub neutralny. Niskie pH może występować przy kwasicy, głodzeniu, podczas gorączki i po długim wysiłku. Wysokie pH jest obserwowane przy zasadowicy, zakażeniu bakteryjnym pęcherza moczowego.

Wykrycie białka w moczu może świadczyć o chorobie nerek. Za pomocą szybkich testów paskowych można wykryć jedynie albuminy. Białko Bence-Jonesa (immunoglobuliny) można oznaczyć w badaniu z kwasem sulfosalicylowym (SAA), natomiast białka małocząsteczkowe (mikroglobuliny, lizozym, białko wiążące retinol) metodą elektroforezy. Białkomocz może świadczyć o wczesnym etapie uszkodzenia nefronów, niedokrwieniu, chorobie metabolicznej. Warto również oznaczyć stosunek białka do kreatyniny w moczu – wynik powyżej 0,5 jest nieprawidłowy.

Zawartość glukozy w moczu jest wykrywana za pomocą testów paskowych. Parametr ten może świadczyć o dysfunkcji kanalików nerkowych, hiperglikemii, chorobach metabolicznych. Glukoza w moczu może się również pojawić w wyniku niedrożności cewki moczowej, a także w trakcie silnego stresu (koty, konie).

W moczu oznacza się również zawartość ketonów. Ich obecność świadczy o podwyższonym stężeniu ciał ketonowych we krwi. Testy paskowe wykrywają jedynie acetylooctan, nie wykrywają β-hydroksymaślanu, który jest dokładniejszym wskaźnikiem kwasicy ketonowej.

Kolejnym wskaźnikiem biochemicznym jest zawartość krwi utajonej w moczu. Jej obecność jest wykrywana poprzez erytrocyty, hemoglobinę lub mioglobinę. Hematuria (erytrocyty w moczu) występuje przy krwawieniu w dolnych drogach moczowych. Hemoglobina w moczu jest zazwyczaj wynikiem anemii hemolitycznej, gdy dochodzi do rozpadu erytrocytów. Mioglobinuria świadczy o uszkodzeniu mięśni.

Zawartość śladowych ilości bilirubiny w moczu u psów jest normalnym zjawiskiem. Wysoka jej zawartość u psów lub wykrycie u innych zwierząt może świadczyć o schorzeniach wątroby, chorobach zakaźnych takich jak zakaźne zapalenia otrzewnej, leptospiroza lub zwiększonej hemolizie erytrocytów.

Oznaczenie enzymów w moczu takich jak γ-glutamylotransferaza oraz N-acetyloglukozamidaza może wskazywać wczesny etap uszkodzenia kanalików nerkowych. Warto oznaczyć stosunek ww. enzymów do kreatyniny.

Badanie mikroskopowe osadu moczu

Mocz pobrany metodą cystocentezy powinien być jałowy, może zawierać niewielką ilość komórek nabłonkowych pęcherza moczowego oraz wałeczki szkliste pochodzące z nerek. Osad moczu nie musi być barwiony, aby dokonać jego ogólnej oceny.

W prawidłowym moczu mogą być obecne leukocyty i erytrocyty w ilości <3 w polu widzenia. Zwiększona liczba tych komórek świadczy o stanie zapalnym dróg moczowych. Większa liczba leukocytów może świadczyć o toczącym się zakażeniu bakteryjnym. W takim wypadku warto wykonać posiew bakteriologiczny z moczu. Zawartość erytrocytów świadczy o krwawieniu w dolnych drogach moczowych. Przyczyną takiego stanu może być obecność kamieni w pęcherzu moczowym. Zwiększona ilość komórek nabłonka lub ich nieprawidłowy wygląd może być spowodowany procesem zapalnym lub nowotworowym.

W osadzie moczu można również wykryć wałeczki, które są uformowane w kanalikach nerkowych. Rozróżniamy wałeczki szkliste, ziarniste oraz woskowe. Zwiększona ilość wałeczków może świadczyć o procesach chorobowych w obrębie nerek.

W badaniu mikroskopowym można również zaobserwować kryształy. W zależności od diety, pH moczu, przyjmowanych leków, możemy wyróżnić m. in. kryształy struwitowe, szczawianowo-wapniowe, moczanowe i cystynowe. Obecność kryształów nie musi świadczyć o obecności kamieni w pęcherzu, lecz może do nich predysponować.

Podsumowanie

Podstawowe badanie moczu u zwierząt jest stosunkowo łatwe, tanie, nie wymaga użycia specjalistycznego sprzętu. Dostarcza wielu informacji na temat stanu układu moczowego, a także metabolicznego pacjenta. Jest podstawowym badaniem przy podejrzeniu stanu zapalnego w dolnych drogach moczowych, a także jako badanie monitorujące przebieg leczenia.

Autor:

lek. wet. Joanna Krupa

Bibliografia:

1. 1. Parrah J. D., Importance of urinalysis in veterinary practice – A review [w:] Veterinary World 2013, EISSN: 2231-0916, s. 640-646
   2. Meyer D. J., Harvey J. W., Ocena funkcji nerek i badanie moczu [w:] Diagnostyka laboratoryjna w weterynarii, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013
   3. Geist M., Langston C., Badania laboratoryjne w chorobach nerek [w:] Weterynaria po Dyplomie 2012, 02
   4. Grauer G. F., Dlaczego należy przejmować się białkomoczem u pacjentów [w:] Weterynaria po Dyplomie 2012, 01
   5. Łukaszewska J., Rozpoznawanie chorób dolnych dróg moczowych u kotów [w:] Magazyn Weterynaryjny 2012, 02