Zapalenie jąder (ang. Orchitis) i najądrzy (ang. Epididymitis)
Zapalenie jąder i/lub najądrzy występuje zazwyczaj u młodych psów. Choroba ta może rozwijać się jednostronnie lub obustronnie, a stan zapalny może obejmować tylko jądra, jądra oraz najądrza lub same najądrza. Średnia wieku w momencie diagnozy wynosi 3,7 l w przypadku zapalenia jąder i 2 lata w przypadku najądrzy. Dotychczas nie stwierdzono predyspozycji rasowych do rozwoju tych chorób. Zapalenie jąder oraz najądrzy może mieć przebieg ostry lub przewlekły. Objawami ostrego stanu zapalnego są gorączka, senność, kulawizna, obrzęk moszny ( i towarzysząca mu ciastowata konsystencja jąder) oraz ropny wypływ z napletka. Jądra objęte stanem zapalnym charakteryzują się podwyższoną ciepłotą, co negatywnie wpływa na proces spermatogenezy oraz prowadzi do zniszczenia gamet. Z kolei stan przewlekły charakteryzuje nieodwracalną atrofią lub zwłóknieniem jąder.
U psów zapalenie jąder i najądrzy zwykle jest wynikiem infekcji lub chorób autoimmunologicznych. Czynniki zakaźne mogą dotrzeć do układu rozrodczego drogą hematogenną, wstępującą z dolnych dróg moczowych lub bezpośrednio z prostaty. Możliwymi wrotami zakażenia mogą być również rany lub ukąszenia owadów. Patogenami najczęściej izolowanymi u psów z objawami zapalenia jąder i najądrzy są E. coli, Brucella canis, Staphylococcus spp., Streptococcus spp., Mycoplasma canis, Proteus vulgaris oraz wirus nosówki. Początkowo zakażenie powoduje obrzęk jąder i najądrzy oraz powstanie drobnych ropni. Przewlekły stan zapalny prowadzi do rozwoju zmian degeneracyjnych, zwłóknień lub zaniku tkanki.
Do autoimmunologicznego zapalenia jąder dochodzi w sytuacji, gdy dojdzie do uszkodzenia bariery krew-jądro (bariera ta izoluje dojrzewające gamety od układu immunologicznego), infiltracji limfocytów do jądra i uwrażliwienia komórek T. Ta infiltracja skutkuje uszkodzeniem kanalików nasiennych, co prowadzi do obniżenia jakości nasienia (oligospermii, a w skrajnych przypadkach aspermii). Z kolei autoimmunologiczne zapalenie najądrzy może rozwinąć się wtórnie do innych zaburzeń autoimmunologicznych (np. limfocytarnego zapalenia tarczycy) lub może mieć podłoże idiopatyczne. Podejrzewa się, iż idiopatyczne zapalenie może mieć charakter dziedziczny, gdyż opisywane jest u spokrewnionych ze sobą osobników.
Diagnostyka opiera się o wywiad, badanie kliniczne oraz szczegółowe badanie andrologiczne -oglądanie, omacywanie oraz ultrasonografia. Należy również wykluczyć przepuklinę mosznową, skręt powrózka nasiennego oraz guzy nowotworowe. Koniecznym jest przeprowadzenie badania PCR w kierunku Brucella canis, gdyż brucelloza jest zoonozą i taki pies może stanowić zagrożenie dla osób o obniżonej odporności. W przypadku osobników nieprzeznaczonych do hodowli zaleca się przeprowadzenie zabiegu kastracji oraz antybiotykoterapię. U reproduktorów, jeśli jest to możliwe, należy wykonać badanie bakteriologiczne nasienia i zastosować antybiotyki zgodnie z antybiogramem. Jakość nasienia powinna powrócić do normy po 62 dniach od zakończenia terapii.
Skręt jądra i powrózka nasiennego
Skręt jądra znajdującego się w worku mosznowym występuje relatywnie rzadko. Występuje on u psów dorosłych, średni wiek w momencie diagnozy to 5,8-8 lat. Brak jest ras predysponowanych do rozwoju choroby. Najczęściej skrętom ulegają jądra wnętrowskie. Choroba ta może mieć przebieg ostry (czas trwania to mniej niż 24 godziny), podostry (1-10 dni) lub przewlekły (powyżej 10 dni). Przyczyną skrętu jądra jest nagły skurcz mięśnia dźwigacza jądra, co prowadzi do rotacji jądra, co upośledza miejscowe krążenie krwi. Rotacja narządu może być jednokrotna (360O) lub wielokrotna. Obrzęk tkanek może prowadzić do przerwania ciągłości naczyń krwionośnych, krwotoków, niedokrwienia oraz martwicy jądra (w przypadku gdy skręt trwa powyżej 3 godzin). Innymi objawami towarzyszącymi skrętowi jądra mogą być wymioty, ostry brzuch, anoreksja, krwiomocz oraz gorączka. Złotym standardem podczas diagnostyki skrętu jądra jest badanie dopplerowskie. Leczeniem z wyboru jest zabieg chirurgiczny.
Autor: lek. wet. Kinga Domrazek
Pracownia Rozrodu Małych Zwierząt, Katedra Chorób Małych Zwierząt i Klinika, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Bibliografia:
- Johnston S. D., Root Kustritz M. V., Olson P. N. S. Canine and Feline Theriogenology rozdz. 18, wyd. SAUNDERS, 2001
- KUSTRITZ, M. (2006). Disorders of the Testes, Epididymes, and Scrotum. The Dog Breeder’s Guide to Successful Breeding and Health Management, 343–356. doi:10.1016/b978-1-4160-3139-0.50029-8
- Timothy J. Parkinson, Michael McGowan, 36 – Abnormalities Affecting Reproductive Function of Male Animals, Editor(s): David E. Noakes, Timothy J. Parkinson, Gary C.W. England, Veterinary Reproduction and Obstetrics (Tenth Edition), W.B. Saunders, 2019
