Giardioza – czy możliwe są zarażenia międzygatunkowe?

Każdy słyszał o zarażeniach pierwotniakiem Giardia duodenalis, wszyscy wiemy, że Giardia należy do „mało wybrednych” i możliwe są zarażenia międzygatunkowe. Postaram się dokładnie opisać, jakie są możliwości tego pierwotniaka, i odpowiedzieć na zasadnicze pytanie: czy Giardia jest groźna?

Pierwotniak Giardia duodenalis

Giardia duodenalis należy do wiciowców, pasożytuje na powierzchni komórek nabłonka jelita cienkiego u bardzo wielu gatunków zwierząt (od gryzoni przez psy, koty, świnie, przeżuwacze aż do naczelnych, w tym człowieka). Giardioza to główna przyczyna biegunek tła pasożytniczego u ludzi i zwierząt.

Giardioza u ludzi

Liczba przypadków giardiozy u ludzi w Polsce w latach 2008-2011 wynosiła od 1736 do 3182 rocznie (wg danych NIP-PZH: Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce), u zwierząt prewalencja inwazji w zależności od wieku waha się od 5% do nawet 80%.

W badaniach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii, Holandii, Belgii, Hiszpanii i we Włoszech wykazano występowanie inwazji Giardia u około 25% psów i 20% kotów z zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego.

Badanie przeprowadzone na terenie Niemiec wykazało także wysoki odsetek inwazji: 16% u psów i 12% u kotów.

Fot. 1. Cysta Giardia.

Fot. 2.a Test Giardia Ag.

Na podstawie badań przeprowadzonych w Polsce w latach 2001-2006 u zwierząt poniżej 1 roku życia prewalencja inwazji u psów wynosiła: w Poznaniu około 10%, w Warszawie – od 9% do nawet 50%, w Lublinie – około 53%, w Puławach – 10% i w Gdańsku – ponad 16%. Znaczne różnice w odsetku zwierząt zarażonych wynikały z różnej liczebności poszczególnych grup wiekowych badanych oraz różnego stanu klinicznego. Badanie przeprowadzone w latach 2007-2010 we Wrocławiu i na terenie Dolnego Śląska wykazało giardiozę u 27,2% psów i 26,6% kotów. Co ciekawe częściej odnotowywano inwazję Giardia u zwierząt rasowych, przede wszystkim młodych < 6 miesiąca życia.

Giardia duodenalis pierwszy raz została zauważona pod mikroskopem w 1681 roku przez Leeuwenhoeka, holenderskiego przyrodnika, nazywanego ojcem mikrobiologii. Giardia swą nazwę zawdzięcza jednak dwóm innym naukowcom, prawie 200 lat później prowadzącym niezależne badania, austriackiemu lekarzowi Wilhelmowi Dusan Lamblowi oraz francuskiemu zoologowi Alfredowi Mathieu Giardowi, którzy ponownie ją odkryli i opisali. Prawidłowe nazewnictwo tego pierwotniaka wzbudza sporo kontrowersji, Światowa Federacja Parazytologów zaleca nazwę Giardia duodenalis, jednak w publikacjach europejskich równie często można znaleźć określenie Giardia intestinalis, zaś w USA najczęściej używaną nazwą jest Giardia lamblia. Za nieprawidłowe uznaje się obecnie określenia: lamblioza czy Lamblia intestinalis.

Etiologia giardiozy

Wiciowiec Giardia duodenalis występuje w postaci trofozoitu i cyst. Zarażenie następuje drogą oralną, przez spożycie zainfekowanej wody lub pokarmu. Giardia nie ma żywicieli pośrednich, jest gatunkiem kosmopolitycznym, a częstotliwość jej występowania zależy od regionu.

Z połkniętych cyst w dwunastnicy uwalniają się trofozoity. Trofozoit jest dwubocznie symetryczny, gruszkowaty, zaokrąglony na biegunie przednim i zaostrzony w części tylnej, wypukły po stronie grzbietowej i spłaszczony brzusznie. Osiąga długość 9-21 µm, szerokość 5-15 µm. Poniżej przedniego bieguna można zauważyć dwa owalne jądra, które z wyglądu przypominają parę oczu. Trofozoit ma cztery pary wici, będące organellum ruchu. Po stronie brzusznej ma duży krążek czepny umożliwiający przytwierdzenie do powierzchni enterocytów. Giardia namnaża się przez podział podłużny.

Cysta jest owalna, o wymiarach 8-18 µm x 7-10 µm, z widocznymi czterema jądrami i zawiązkami wici. Pierwotniak zasiedla przede wszystkim jelito cienkie, ale może przedostawać się także do dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego i przewodów wyprowadzających trzustki. Pełne uformowanie ściany cysty trwa około 16 godzin. Okres prepatentny inwazji wynosi 5-16 dni, natomiast okres wydalania cyst z kałem waha się od 4 do 5 tygodni, ale może trwać nawet miesiące lub lata. Cysty są wydalane z kałem żywiciela nieregularnie i w zmiennych ilościach.

Trofozoity niszczą powierzchnię komórek nabłonka jelit, zaburzając funkcje wydzielniczą oraz chłonną jelita. Intensywna inwazja prowadzi do nieżytowego zapalenia błony śluzowej jelita cienkiego, gdzie trofozoity przyczepiają się do komórek śluzowych swym krążkiem czepnym. Zazwyczaj z kałem wydalane są cysty, jednak w kale biegunkowym można znaleźć także trofozoity. Po przedostaniu się do środowiska zewnętrznego trofozoity nie są zdolne do wywołania choroby, są bardzo wrażliwe na czynniki środowiskowe i szybko giną, cysty zaś są bardzo oporne na warunki środowiskowe.

Najważniejszym objawem giardiozy jest biegunka, która może pojawić się już 5 dni po zarażeniu. W wyniku choroby dochodzi do spadku apetytu, ostrego lub przewlekłego zapalenia jelit, biegunki (kał może zawierać śluz, rzadziej krew), osłabienia. U młodych zwierząt (< 12 miesiąca) przebieg choroby jest cięższy i ostry. U dorosłych osobników giardioza może przebiegać bezobjawowo, przewlekle, z okresowym siewstwem cyst. Bezobjawowi siewcy stanowią realne zagrożenie dla zdrowia człowieka!

Diagnostyka giardiozy

W diagnostyce giardiozy można wykorzystać kilka metod. W medycynie ludzkiej najpopularniejszą jest poszukiwanie trofozoitu i cyst w bezpośrednim rozmazie kału. W medycynie weterynaryjnej metoda klasyczna polega na poszukiwaniu trofozoitu i cyst w preparatach barwionych płynem Lugola.

Alternatywą dla metody klasycznej są komercyjne testy oparte m.in. na metodzie immunochromatograficznej, które w badanym kale wyłapują antygen Giardia. Dokonując wyboru metody diagnostycznej, należy wziąć pod uwagę kilka faktów: metoda klasyczna, mikroskopowa, jest czasochłonna, wymaga też nie lada doświadczenia, by nie przeoczyć cyst Giardia lub nie pomylić ich np. z drożdżakami. W gęstym preparacie, gdy wszystkie elementy składowe są wybarwione na kolor żółty, może dojść do pomyłki!

Zaletami metody klasycznej jest satysfakcja związana ze znalezieniem trofozoitu czy cyst, a przede wszystkim niższa cena! Diagnostyka oparta na technikach immunologicznych jest na pewno szybsza, nie wymaga żadnego doświadczenia oraz daje możliwość diagnostyki choroby, nawet gdy niewiele cyst znajduje się w kale. Szybkie testy diagnostyczne mogą być także wykorzystywane do monitorowania leczenia.

W prawidłowej diagnostyce giardiozy, metodą klasyczną czy immunologiczną, nie można zapominać o nieregularnym wydalaniu cyst, zdarza się, że liczba wydalanych cyst spada poniżej granicy wykrywalności, co może prowadzić do otrzymania wyników fałszywie ujemnych!

Przygotowując próbkę do badania, warto rozważyć zebranie kilku próbek z tygodnia, np. 3 próbki z co drugiego dnia. Kał powinien być przechowywany w lodówce. Próbkę można zmieszać i przeprowadzić badanie próbki pulowanej. W obrębie gatunku G. duodenalis można rozróżnić 8 genotypów. W celu klasyfikacji do poszczególnych genotypów niezbędne są techniki biologii molekularnej. W większości przypadków identyfikuje się genotypy A lub B m.in. u człowieka, genotyp C i D często izolowane są od psów, genotyp E jest najczęściej spotykany u kopytnych, genotyp F od kotów, a genotyp G od szczurów. Należy pamiętać, że genotypy A i B mają szeroki krąg żywicieli, w tym ludzi i zwierzęta, co obrazuje tabela 1.

Giardioza jest zoonozą, a może nawet „odwrotną zoonozą”? Bo jeśli człowiek może zarazić się od psa genotypem A czy B, to podobnie pies może zarazić się od człowieka… Najbardziej narażone na zarażenie są dzieci, których układ odpornościowy jest mniej sprawny. Największą liczbę zachorowań odnotowuje się u dzieci do 1 roku życia. W 2007 roku na południu Włoch przeprowadzono badanie: określono występowanie oraz genotyp G. duodenalis u 14 dzieci oraz 14 psów z zamkniętej populacji żyjącej na marginesie społecznym. Okazało się, że blisko 50% dzieci oraz ponad 50% psów było zarażonych genotypem A1 G. duodenalis! Inwazji u dzieci towarzyszą: biegunka, brak apetytu, bóle brzucha, nudności, wymioty. Objawy mogą minąć spontanicznie po kilku dniach, ale choroba może też być przewlekła i wyniszczająca.

Biorąc pod uwagę możliwości zarażenia międzygatunkowego oraz bezobjawowego przebiegu choroby w przypadku stwierdzenia zarażenia Giardia u jednego z członków rodziny, należy pamiętać, by na celownik wziąć wszystkich domowników i dokładnie sprawdzić, czy nie doszło do zarażenia!

Piśmiennictwo:

1. Gundłach J.L., Sadzikowski A.B.: Parazytologia i parazytozy zwierząt. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśnie, Warszawa, 2004.

2. Georgis: Parazytologia weterynaryjna. Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2012.

3. Horzinek M.C., Schmidt V., Lutz H.: Praktyka kliniczna: KOTY. Wydawnictwo Galaktyka, Łódź, 2003.

4. Piekarska J., Połozowski A.: Giardia duodenalis – wspólny problem ludzi i zwierząt. „Weterynaria w Praktyce” 4/2011.

5. Zygner W., Bajer A.: Trudności w diagnostyce inwazji Giardia intestinalis u psów i kotów – wyniki fałszywie dodatnie. „Magazyn Weterynaryjny” 10/2011.

6. Marangi M., Otranto D., Giangaspero A.: Określenie genotypów Giardia duodenalis występujących u dzieci i psów w zamkniętej populacji żyjącej na marginesie społecznym we Włoszech. „Magazyn Weterynaryjny” 05/2011.

Autor i zdjęcia:

lek. wet. Natalia Jackowska

VetExpert