Główne założenia projektu nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt

Na początku marca do sejmu wpłynął projekt nowelizacji Ustawy z sierpnia 1997 roku o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r., poz. 856 ze zm.). Stanowi on wypadkową postulatów społecznych, sugestii organów sprawujących nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy oraz zaleceń Najwyższej Izby Kontroli. Celem regulacji jest m.in. wzmocnienie ochrony prawnej zwierząt kręgowych oraz poprawa ich szeroko rozumianego dobrostanu, jak również ograniczenie wydatków związanych z opieką nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobieganiem bezdomności zwierząt przez jednostki samorządu terytorialnego. Przedstawiony projekt nowelizacji jest zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej oraz prawem Unii Europejskiej.

Doprecyzowanie obowiązków gmin związanych z opieką nad zwierzętami bezdomnymi

Jednym z podstawowych założeń projektowanej nowelizacji jest uszczelnienie systemu finansowania opieki nad bezdomnymi zwierzętami poprzez ograniczenie wydatków samorządów terytorialnych na ten cel.

Obowiązujące przepisy ustawy o ochronie zwierząt zakładają bowiem, iż każda gmina ma obowiązek zapewnić opiekę bezdomnym zwierzętom w schronisku dla zwierząt, przy czym aktualna stawka przyjęcia psa do schroniska dla zwierząt oscyluje średnio między 2 000 zł a 3 000 zł. Generuje to ogromne koszty dla samorządów oraz prowadzi do licznych patologii. Schroniska, pobierając opłaty za pobyt zwierzęcia, nie starają się znaleźć dla nich nowych domów, ponieważ nie leży to w ich interesie. Założeniem ustawodawcy jest zatem, by schroniska dla zwierząt były prowadzone jedynie przez samorządy lub organizacje społeczne, posiadające status organizacji pożytku publicznego, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt. Proponowane rozwiązanie zahamuje wówczas komercyjność schronisk dla zwierząt, w efekcie czego uda się ograniczyć wydatki budżetu państwa na ten cel.

Nowe obowiązki dla podmiotów, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt

Projektowany art. 11b ustawy o ochronie zwierząt zakłada, iż schroniska dla zwierząt oraz organizacje społeczne, których statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, będą obowiązane do sterylizacji i kastracji wszystkich zwierząt znajdujących się pod ich opieką. To na tych organach spoczywać będzie w szczególności obowiązek skutecznej walki z bezdomnością wśród zwierząt. Projekt zakłada, iż za naruszenie rzeczonego obowiązku schroniska i organizacje społeczne będą podlegać administracyjnym karom pieniężnym, których celem będzie egzekwowanie skutecznych działań w walce z bezdomnością wśród zwierząt.

Dofinansowanie zabiegów sterylizacji i kastracji psów i kotów

Sterylizacje albo kastracje zwierząt przez samych właścicieli zwierząt wciąż jeszcze należą do mniejszości, a w środowiskach wiejskich raczej do wyjątków. Przyczyną tego stanu rzeczy jest niska świadomość społeczna. Dlatego podstawową formą walki z bezdomnością powinny być sterylizacja oraz kastracja wszystkich zwierząt domowych nieprzeznaczonych do rozrodu, a nie tylko zwierząt bezdomnych, oraz edukacja społeczna prowadzona przez samorządy. Cenną inicjatywą w tym zakresie jest zaproponowanie prze ustawodawcę dofinansowania sterylizacji oraz kastracji zwierząt, bowiem to czynnik ekonomiczny stanowi najczęściej główną przeszkodę w powszechnym wykonywaniu tego typu zabiegów.

Zakaz rozmnażania zwierząt domowych

Kolejną zmianą jest wprowadzenie zakazu rozmnażania zwierząt domowych. Zdaniem ustawodawcy jedynym skutecznym sposobem na ograniczenie wydatkowania budżetowych pieniędzy na bezpańskie zwierzęta jest ograniczenie ich populacji. Poprzez wprowadzenie powszechnego zakazu rozmnażania zwierząt, obowiązku sterylizowania i kastrowania wszystkich psów i kotów wyłapanych na terenie gminy oraz możliwości finansowania przez gminy sterylizacji oraz kastracji psów i kotów osób prywatnych uda się ograniczyć populację, co rozwiąże problem bezdomności zwierząt i zbędnego wydatkowania publicznych pieniędzy.

Projekt nowelizacji zakłada, iż rozmnażanie psów i kotów lub dopuszczanie do rozmnożenia się psów lub kotów będzie stanowiło czyn karalny (wykroczenie), za które ustawa będzie przewidywała karę w postaci grzywny, aresztu lub nagany. Zakaz rozmnażania zwierząt spowoduje ograniczenie wydatków gminy, a zaoszczędzone pieniądze będą mogły być wykorzystane na sterylizację czy kastrację psów i kotów posiadających właścicieli, co w przeciągu kilku lat pozwoli ograniczyć populację i tym samym długofalowo zredukować wydatki publicznych pieniędzy na opiekę nad zwierzętami bezdomnymi.

Podwyższenie kar za znęcanie się nad zwierzętami

Problematyka okrucieństwa wobec zwierząt jest obecnie przedmiotem debaty publicznej. Najczęściej problem ten pojawia się jako reakcja na skrajnie brutalne zachowanie jednostek, w wyniku czego społeczeństwo wskazuje, że kary za znęcanie się nad zwierzętami są w Polsce zbyt niskie.

Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt przez znęcanie nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpienia. Projekt nowelizacji przewiduje rozszerzenie definicji ogólnej znęcania się nad zwierzętami w sposób następujący: „Przez znęcanie nad zwierzętami należy rozumieć zadawanie albo dopuszczanie do zadawania bólu lub cierpienia, jak również umyślne lub nieumyślne zaniechanie, w efekcie którego zwierzętom zadawany jest ból lub naraża się je na cierpienie”. Celem wprowadzonej zmiany jest doprecyzowanie, czym jest znęcanie się nad zwierzętami w związku z wątpliwościami sądów powszechnych w tej materii.

Przepis art. 6 ust. 2 zawiera otwarty katalog zachowań, które zostały uznane za znęcanie się nad zwierzętami. W projektowanej regulacji przewiduje się poszerzenie przedmiotowego katalogu o:

1. używanie uprzęży, pęt, stelaży, więzów, kolczatek lub innych urządzeń zmuszających zwierzę do przebywania w nienaturalnej pozycji, powodujących zbędny ból, uszkodzenia ciała albo śmierć;
2. utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa bądź w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji lub realizację naturalnych zachowań;
3. wystawianie lub utrzymywanie zwierzęcia domowego lub gospodarskiego w warunkach niezapewniających mu ochrony przed warunkami atmosferycznymi;
4. transport żywych ryb lub ich przetrzymywanie bez dostatecznej ilości wody umożliwiającej oddychanie;
5. utrzymywanie zwierzęcia domowego bez zapewnienia dostępu do światła dziennego;
6. zaniechanie podjęcia lub kontynuowania leczenia zwierzęcia w przypadku stanu lub choroby, które powodują ból, cierpienie lub prowadzą albo mogą prowadzić do jego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci.

Ze statystyk policji wynika, iż z roku na rok zwiększa się przestępczość wobec zwierząt. Zobowiązuje to ustawodawcę do rozwiązania tego problemu w postaci zwiększenia kar za znęcanie się nad zwierzętami. Spowoduje to nie tylko skuteczniejsze zwalczanie przestępstw przeciwko zwierzętom, ale również będzie miało swój rezultat w ich zapobieganiu. Wyższe kary określone w projekcie nowelizacji ustawy zakładają umocowanie poszanowania prawa, jak również skuteczne ograniczenie patologicznych zjawisk polegających na znęcaniu się nad zwierzętami, a w dalszej perspektywie również nad ludźmi.

Proponowane zmiany przewidują podwyższenie kary za zabójstwo lub uśmiercenie zwierząt z naruszeniem przepisów ustawy z 2 lat pozbawienia wolności do lat 4. Projekt nowelizacji zakłada podwyższenie kary za znęcanie się nad zwierzętami z 2 lat do 5 lat pozbawienia wolności w typie podstawowym, jednocześnie określając dolną granicę kary na jeden miesiąc. Takie działanie uzasadnione jest faktem, iż znęcanie się nad zwierzętami jest zachowaniem patologicznym, przysparzającym zwierzętom przede wszystkim cierpień fizycznych. Zwierzę, będące ofiarą przestępstwa, w gruncie rzeczy nie ma możliwości decydowania o swoim losie ani zmiany swojego położenia, zaś człowiek winny jest mu zapewnić wszelkie możliwe zasoby, aby uzyskać i utrzymać u zwierzęcia stan psychiczny i fizyczny, w którym najlepiej znosi ono warunki narzucone przez człowieka.

Przedstawiony projekt zakłada, iż sprawca, który znęca się nad zwierzęciem lub zabija je ze szczególnym okrucieństwem, będzie podlegał karze do 7 lat pozbawienia wolności w typie kwalifikowanym, określając dolną granicę kary na 6 miesięcy. Mówiąc o działaniu ze szczególnym okrucieństwem, należy rozumieć to jako zachowanie brutalne, nieludzkie, bezlitosne, które powoduje u zwierzęcia niewyobrażalny ból.

Zakaz utrzymywania psów na uwięzi

Projekt ustawy zakłada także wprowadzenie zakazu utrzymywania psów na uwięzi w sposób stały. Ustawą z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz ustawy o utrzymaniu porządku w gminach ograniczono możliwość utrzymywania psów na uwięzi, określając, iż zwierzę nie może być utrzymywane na niej w sposób stały dłużej niż 12 godzin w ciągu doby oraz określono jej długość na minimum 3 metry. W praktyce przepisy dotyczące utrzymywania psów na uwięzi nijak się mają do realnej sytuacji zwierząt. Psy często utrzymywane są w karygodnych warunkach, pozbawione dostępu do wody, możliwości schronienia przed działaniem warunków atmosferycznych. Dodatkowo zwierzęta utrzymywane w sposób stały na uwięzi nie mają zapewnionego niezbędnego ruchu, co powoduje u nich liczne schorzenia.

Niestety kontrola obowiązujących przepisów w zakresie utrzymywania psów na uwięziach nastręcza wielu trudności. Organy kontrolujące nie są w stanie stwierdzić, czy zwierzę po 12 godzinach przebywania na uwięzi zostało z niej spuszczone. W obecnym stanie prawnym utrzymywanie psa powyżej 12 godzin na uwięzi stanowi wykroczenie, za które grozi odpowiedzialność karna w postaci aresztu lub grzywny. W projekcie nowelizacji ustawy wskazano, iż utrzymywanie psa na uwięzi również będzie stanowiło wykroczenie, jednak sankcje z tym związane będą mniejsze, tzn. dopuszcza się karę nagany.

Zakaz obrotu zwierzętami z niezarejestrowanych hodowli

Nowelizacja ustawy o ochronie zwierząt, która weszła w życie 1 stycznia 2012 roku, miała przeciwdziałać sprzedaży zwierząt z niezarejestrowanych hodowli. Handlarze w sposób umiejętny obeszli jednak przepisy znowelizowanej ustawy, sprzedając ruchomości, np. smycze lub miski, do których dołączają w gratisie psa lub kota. W internecie nie brakuje także ofert: „oddam w dobre ręce, na uzgodnionych warunkach”. Obejście obowiązujących przepisów rodzi obowiązek ustawowego zakazu sprzedaży przedmiotów materialnych i niematerialnych, w przypadku gdy zwierzę stanowi bezpłatne uzupełnienie do sprzedawanego przedmiotu. W projekcie nowelizacji naruszenie tego zakazu będzie stanowiło czyn karalny, pod groźbą kary grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku.

Projekt nowelizacji zakłada również zakaz organizowania i uczestniczenia w konkursach, loteriach, aukcjach lub licytacjach, w których zwierzę domowe stanowi nagrodę, jest przedmiotem loterii, aukcji albo licytacji.

Zakaz hodowli psowatych na futra

W projekcie ustawy proponuje się także wprowadzenie zakazu hodowli i chowu psowatych w celu pozyskiwania futer. Hodowla zwierząt w tym celu przysparza im zbędnego cierpienia, ponadto niektóre fermy negatywnie wpływają na środowisko naturalne. Psowate, będące przedmiotem hodowli na futra, są drapieżnikami, które w warunkach naturalnych występują na dużych terenach pojedynczo lub w małych stadach. Na fermach hodowlanych utrzymywane są w ciasnych klatkach, ograniczających ich naturalne potrzeby.

Zakaz hodowli zwierząt na futra obowiązuje już w Austrii, Chorwacji, Wielkiej Brytanii, Bośni i Hercegowinie, Słowenii, Holandii. Częściowe zakazy – Dania, Niemcy (zakaz hodowli lisów na futro).

Zakaz prowadzenia egzekucji ze zwierząt domowych

Ważną zmianą jest również wprowadzenie zakazu prowadzenia egzekucji komorniczych ze zwierząt. Analizując dotychczasową praktykę w sprawach egzekucji ze zwierząt domowych przez komorników, wskazać warto, iż z reguły kierowanie egzekucji w stosunku do zwierząt domowych jest jedynie psychologicznym środkiem nacisku na dłużnika. W rzeczywistości wartość ekonomiczna zwierzęcia najczęściej jest nieproporcjonalnie niska w stosunku do wartości emocjonalnej, jaką ma ono dla swojego właściciela. Zajęcie domowego psa lub kota może być postrzegane jako zachowanie wyjątkowo nieetyczne, a nader często również sprzeczne z przepisami procedury cywilnej. Dlatego, mając na uwadze zasady etyczne, należy ustawowo zabronić prowadzenia egzekucji ze zwierząt. Zakaz ten należy ograniczyć jedynie do zwierząt domowych, gdyż w zakresie znaczeniowym słowa „zwierzę” znajduje się olbrzymia liczba gatunków istot, które potencjalnie mogą być obiektem obrotu prawnego.

Zwiększenie uprawnień powiatowych lekarzy weterynarii

W ramach projektu nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt konieczne jest zwiększenie kontroli powiatowych lekarzy weterynarii nad samorządami, które w sposób niewystarczający realizują obowiązki wynikające z art. 11 i 11a ustawy. Dzięki tej nowelizacji powiatowi lekarze weterynarii otrzymają większą legitymację do realnego wpływania na treść uchwał rad gmin, o których mowa w rzeczonym przepisie. Zgodnie z założeniami projektu nowelizacji opinia powiatowych lekarzy weterynarii będzie wiążąca.

Dodatkowym elementem kontroli jest wprowadzenie w projekcie obowiązku informowania powiatowego lekarza weterynarii przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o podmiotach, z którymi gmina zawarła umowę na wykonywanie usług określonych w art. 11a ust. 2 pkt 1-8, liczbie zwierząt wyłapanych na terenie gminy oraz miejscach, do których zostały przekazane, liczbie zwierząt przekazanych do adopcji, padłych i uśpionych oraz wysterylizowanych i wykastrowanych, jak również liczbie zwierząt bezdomnych lub dzikich biorących udział w zdarzeniach losowych, poddanych opiece weterynaryjnej.

Ponadto projekt ustawy zakłada, iż powiatowi lekarze weterynarii uzyskają dodatkowe instrumenty do sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów ustawy o ochronie zwierząt poprzez możliwość inicjowania postępowań administracyjnych, o których mowa w art. 7. Dotychczas takowe postępowanie było podejmowane z urzędu po otrzymaniu informacji od policji, straży gminnej, lekarza weterynarii lub przedstawiciela organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt.

Zwiększenie odpowiedzialności

Celem projektowanej regulacji jest również zwiększenie odpowiedzialności właścicieli lub opiekunów za swoje zwierzęta poprzez wprowadzenie restrykcji polegającej na obowiązku niezwłocznego zawiadomienia najbliższego schroniska dla zwierząt, straży gminnej lub policji w przypadku ucieczki lub zagubienia się zwierzęcia.

Ponadto właściciel lub opiekun psa w przypadku jego ucieczki będzie miał obowiązek uruchomić zasoby materialne i niematerialne w celu jego odnalezienia, a w szczególności zamieścić w lokalnych środkach masowego przekazu informację dotyczącą zaginięcia zwierzęcia lub w wyznaczonych do tego miejscach rozwiesić stosowne ogłoszenia. Zaniechanie podjęcia określonych czynności będzie stanowiło wykroczenie. Rozwiązanie to pozwoli ograniczyć liczbę przypadków polegających na porzucaniu zwierząt domowych oraz zredukuje w pewnym stopniu liczbę zwierząt bezdomnych. Ustawa o ochronie zwierząt wskazuje, iż przez zwierzę bezdomne rozumie się takie, które uciekło, zabłąkało się lub zostało porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia jego właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale pozostawało. Wprowadzony obowiązek będzie ułatwiał ustalenie właścicieli zwierząt, które się zabłąkały lub uciekły.

Podsumowanie

Projekt nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt zawiera szereg korzystnych zmiany, jak choćby zakwalifikowanie niezapewnienia zwierzęciu paszy i wody jako wyrazu znęcania się nad nim. Niestety nowelizacja zawiera również regulacje, które prawdopodobnie pozostaną martwymi przepisami. Trzymanie zwierząt domowych na uwięzi nie krótszej niż 3 m i ograniczenie takiego trzymania do 12 godzin będzie bardzo trudne do wyegzekwowania. Zmiany zaproponowane przez ustawodawcę, pomimo pewnych ułomności, należy jednak uznać za krok w dobrym kierunku, porządkującym problematykę ochrony zwierząt.

Opracowanie na podstawie uzasadnienia projektu nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt.

Autor:

Marzena Pytlarz, prawnik, kancelaria PPC Legal

Zdjęcia:

Z zasobów redakcji.