Mykobakteriozy zwierząt zmiennocieplnych

W patogenezie mykobakterioz zwierząt zmiennocieplnych biorą udział prątki atypowe (niegruźlicze), tzw. MOTT (Mycobacterium other than tuberculosis). Są to Gram-dodatnie, kwasooporne bakterie, wielkości 0,2-0,7 na 1,0-10 mikrometrów. Nie mają zdolności ruchu i nie wytwarzają zarodników. Prątki atypowe są polimorficzne, kształtu ziarniakowatego po nitkowaty. W obrazie mikroskopowym tworzą bezkształtne skupiska lub są rozproszone, rzadko tworzą wiązki [1].

W obrazie histopatologicznym ziarniaków wywoływanych przez MOTT, w przeciwieństwie do gruzełków gruźliczych, rzadko mamy do czynienia z serowaceniem guzków oraz obecnością komórek olbrzymich [2, 3, 4, 5].

MYKOBAKTERIOZA GADÓW

Jako czynnik etiologiczny od gadów wyizolowano M. ulcerans, M. marinum, M. thanospheos, M. chelonei, M. fortuitum i (rzadziej) inne. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, u drapieżnych żółwi często po zjedzeniu ryb zakażonych mykobakteriami. U wodnych gatunków żółwi jego źródłem może być zbyt rzadko zmieniana woda, a zwłaszcza osad denny [6]. Choroba długo może przebiegać bezobjawowo lub z objawami niespecyficznymi (brak apetytu, spadek masy ciała) związanymi ze zmianami w narządach wewnętrznych.

U jaszczurek występuje rzadko, oprócz objawów ogólnych mogą pojawić się owrzodzenia skóry. U węży obserwuje się prosówkowate zmiany w narządach wewnętrznych, a także w skórze i błonie śluzowej jamy gębowej [6]. W wyniku ziarniniakowatego zapalenia mózgu mogą występować u nich objawy nerwowe (zaburzenia postawy i widzenia) [7]. U krokodyli zmiany lokalizują się najczęściej w płucach i przewodzie pokarmowym. Żółwie wodne wykazują objawy ze strony układu oddechowego. Mogą również pojawiać się owrzodzenia pancerza. U żółwi lądowych najczęstszym symptomem choroby są zgrubienia i owrzodzenia skóry [6, 7]. U obu typów mogą występować owrzodzenia w jamie ustnej i przełyku [6].

W badaniu sekcyjnym obserwuje się liczne szarobiałe, drobne guzki (do ok. 2 mm) w narządach wewnętrznych, przede wszystkim w wątrobie i nerkach.

Podstawą rozpoznania jest wykrycie kwasoopornych pałeczek w preparatach odciskowych lub biopsyjnych ze zmian skórnych lub z narządów wewnętrznych oraz z badania histopatologicznego. Rokowanie jest niepomyślne, brak skutecznego leczenia. Chore zwierzęta należy poddać eutanazji.

MYKOBAKTERIOZA PŁAZÓW

W zakażeniach mykobakteriami od płazów izolowano M. xenopi, M. marinum, M. foruitum, M. thamnospheos, M. chelonei. Bakterie te występują jako saprofity w środowisku wodnym. Do zakażenia dochodzi przez uszkodzoną skórę i błonę śluzową przewodu pokarmowego. Chorują z reguły osobniki osłabione, jednakże przy dużej ilości bakterii w środowisku może to dotyczyć większej liczby zwierząt. Mykobakterioza rozwija się od kilku dni do kilku tygodni. Najczęściej przebiega jako choroba skóry, w obrębie której pojawiają się różnej wielkości szarobiałe ziarniaki (fot. 1). Z czasem ulegają one transformacji w trudno gojące się owrzodzenia [3]. W wyniku miejscowego stanu zapalnego guzkowate zmiany mogą osiągać wielkość kilku milimetrów.

Występuje również postać ogólna, uogólnieniu może także ulec postać skórna. Zmiany lokalizują się wówczas w narządach wewnętrznych (w wątrobie, nerkach, śledzionie, jelitach). Zwierzęta stają się apatyczne, tracą apetyt i chudną. Mogą pojawić się obrzęki, wybroczyny na skórze, uveitis. Utrata wagi następuje również przy zachowaniu przez zwierzęta apetytu, z uwagi na lokalizację zmian w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, co prowadzi do upośledzenia trawienia i wchłaniania. Mogą dołączać objawy ze strony układu oddechowego. Wkrótce, na skutek uszkodzenia narządów wewnętrznych i anoreksji, dochodzi do zejścia śmiertelnego. Rozpoznanie stawia się na podstawie izolacji kwasoopornych prątków ze zmian skórnych, wypływu z nozdrzy, kału, bioptatów narządów i na podstawie badania histopatologicznego.

Brak skutecznego leczenia, zwierzęta chore powinno się eliminować [3, 6]. Profilaktyka polega na zachowaniu zoohigieny i kwarantannie nowo wprowadzanych osobników (nawet do 3 miesięcy).

MYKOBAKTERIOZA RYB

Mykobakteriozę ryb, błędnie określaną gruźlicą, wywołuje wiele gatunków prątków. Najczęściej izolowano M. marinum i M. fortuitum. Choroba może występować u wszystkich gatunków. Z gatunków akwariowych najbardziej podatne są kąsaczowce [4]. Wśród ryb hodowlanych najczęściej występuje u łososiowatych. W Polsce stwierdzano ją u pstrągów tęczowych i karpi [5]. Izolowane bakterie stanowią składnik saprofitycznej flory zbiorników wodnych.

Do zakażenia dochodzi przez skórę, skrzela i przewód pokarmowy [6]. Nosicielami mogą być ślimaki słodkowodne [5]. Inkubacja może trwać nawet 6 tygodni. Choroba ma zwykle przebieg przewlekły. Chore ryby długo nie wykazują objawów, będąc w tym czasie siewcami zarazków. Występowaniu choroby w warunkach akwaryjnych sprzyjają złe warunki zoohigieniczne i niezbilansowane żywienie. Mykobakterioza może obejmować pojedyncze osobniki w słabszej kondycji, ale może przebiegać także w formie epizootii.

Objawy obejmują: blaknięcie barwy, wychudzenie, postrzępienie płetw, nastroszenie i wypadanie łusek, rozdęcie powłok brzusznych, „nożowaty” grzbiet, owrzodzenia skóry, wytrzeszcz gałek ocznych, deformacje ciała na skutek zmian w kośćcu [4, 5, 6]. Chore ryby skupiają się nieruchomo w rogu akwarium, czasem wykazują objawy braku równowagi [5]. U ryb łososiowatych symptomy są słabiej wyrażone. Występuje bledsze ubarwienie, a u tarlaków brak drugorzędowych cech płciowych [5].

W badaniu sekcyjnym w narządach wewnętrznych stwierdza się obecność szarobiałych guzków dochodzących do 2 mm średnicy. U ryb piękniczkowatych mogą one ulegać melanizacji [4].

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić infekcje Ichthiophonus spp., Nocardia spp., Aeromonas spp. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie objawów sekcyjnych i obecności kwasoopornych prątków w preparatach ze zmian skórnych, kału i narządów wewnętrznych oraz badania histopatologicznego.

Leczenie jest mało skuteczne i niewskazane. Osobniki z wyraźnymi objawami klinicznymi powinno się eliminować. U cennych sztuk bez zaznaczonych objawów należy leczyć wtórne zakażenia bakteryjne. Konieczna jest poprawa warunków higienicznych i zbilansowane żywienie.

Zapobieganie wystąpieniu choroby polega na kwarantannie nowo wprowadzanych osobników (1-3 miesiące), unikaniu nadmiernego zagęszczenia ryb i dbałości o stan sanitarny zbiornika. W hodowli ryb łososiowatych należy unikać skarmiania trzewi ryb pochodzących z odłowów z naturalnych zbiorników [5].

PODSUMOWANIE

Mykobakteriozy u gadów występują dość rzadko, natomiast u płazów i ryb stanowią częsty problem. W celu uniknięcia choroby należy przestrzegać zasad kwarantanny i dbać o higienę środowiska życia zwierząt. W zamkniętym, sztucznym środowisku, jakim są terraria i akwaria, szybko dochodzi do zachwiania równowagi mikrobiologicznej.

Prątki niegruźlicze są składnikami naturalnej flory bakteryjnej i w sprzyjających warunkach ulegają nadmiernemu namnożeniu. Niedobory żywieniowe i inne czynniki powodujące spadek odporności potęgują podatność na zakażenia.

Autor:

lek. wet. Tomasz Jóźwik
Przychodnia Weterynaryjna „Zwierzętarnia”, Łódź
Miejski Ogród Zoologiczny w Łodzi

Zdjęcia:

Z archiwum autora

Streszczenie:
Mykobakteriozy zwierząt zmiennocieplnych wywoływane są przez prątki niegruźlicze, tzw. MOTT. Na zakażenie wrażliwe są wszystkie gatunki gadów, płazów i ryb. Bakterie te występują ubikwitarnie w środowisku, niektóre gatunki (M. marinum, M. fortuitum) są fakultatywnie patogenne dla ludzi. Choroba ma zazwyczaj przebieg przewlekły. Z reguły na mykobakteriozy zapadają osobniki w gorszej kondycji, ale choroba może przybierać formę epizootii. Brak skutecznego leczenia.

Mycobacterial dieases in the poikiloihermic animals

Summary:
Mycobacterial dieases in the poikiloihermic animals are caused by mycobacteria other than tuberculosis (MOTT). Susceptible to infection are all species of reptiles, amphibians and fish. These bacteria occur in the environment as a commensal, some species (M. marinum, M. fortuitum) are optional pathogenic for humans. The infection mycobacteria are usually chronic course. Above all individuals suffering from weakened, but it is possible to favor the infection epizootia. There is no effective treatment.

Piśmiennictwo:

1. Malicki K., Binek M., praca zbiorowa pod redakcją: Zarys klinicznej bakteriologii weterynaryjnej, tom 2. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2004.

2. Gabrisch K., Zwart P.: Krankheiten der Heimtiere. Schlutershe Gmbh & Co., Hannover 1998.

3. Wright K., Wintaker B.R.: Amphibian Medicine and Captive Husbandry. Krieger Publishing Company, Malabar, Florida 2001.

4. Antychowicz J.: Choroby ryb akwariowych. PWRiL, Warszawa 1990.

5. Prost M.: Choroby ryb. PTNW, Lublin 1994.

6. Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka Kliniczna: Zwierzęta Egzotyczne. Galaktyka, Łódź 2009.

7. Frye F.L.: Reptile care an atlas of diseases and treatments. Vol. II. t.f.h., New Jersey 1991.