Najczęstsze inwazje pasożytnicze i pierwotniacze wykrywane metodami flotacji i sedymentacji u psów i kotów

Pasożytnictwo jest forma współżycia organizmów, w której uczestniczą pasożyt i jego żywiciel. Jest to ścisły związek między dwoma organizmami różnych gatunków, w którym pasożyt, zwykle mniejszych rozmiarów, wykorzystuje organizm żywiciela jako środowisko życia i źródło pokarmu. Cechą wyróżniającą pasożyty spośród innych organizmów żyjących w symbiozach jest niekorzystne oddziaływanie na organizm żywiciela, czyli działanie chorobotwórcze. Niekiedy inwazja przebiega bezobjawowo, ale zwykle posiadanie „pasażera na gapę” powoduje występowanie różnorakich objawów chorobowych, jak biegunka, spadek masy ciała, anemia, a w ekstremalnych przypadkach nawet śmierć zwierzęcia. Dlatego też warto wykonać mikroskopowe badanie parazytologiczne kału jako jedno z podstawowych badań u psa czy kota.

Od stycznia do lipca 2014 roku w Laboklin GmbH przebadano metodą flotacji i sedymentacji próbki kałów od 12 970 psów i 3 230 kotów. Metoda flotacyjna polega na wykorzystaniu zjawiska wypływania różnych form pasożytów na powierzchnię płynu.

Metoda sedymentacyjna wykorzystuje opadanie na dno naczynia ciężkich jaj pasożytów. Są to proste i dosyć tanie metody służące do wykrywania jaj nicieni, tasiemców, przywr oraz oocyst pierwotniaków. Niekiedy, oprócz jaj pasożytów, znajdowane są inne stadia rozwojowe, jak larwy nicieni płucnych, człony tasiemców, trofozoity Tritrichomonas foetus czy dorosłe formy pasożytów. Badanie takie nie jest inwazyjne i może być pomocne w diagnostyce. Na schematach przedstawiono najczęściej występujące parazytozy jelitowe i infekcje pierwotniacze z podziałem gatunkowym.

Jak wskazują dane, do najbardziej rozpowszechnionych i najczęściej diagnozowanych pasożytów zarówno u psów, jak i u kotów należą nicienie przewodu pokarmowego oraz pierwotniaki. Jaja tasiemców i przywr stanowią dużo mniejszy odsetek stwierdzanych infekcji pasożytniczych.

Inwazje nicieni

Do najczęstszych zakażeń dochodzi z udziałem glist z rodziny Askarididae. U psa jest to Toxocara canis, u kota Toxocara cati oraz Toxascaris leonina, mogąca pasożytować zarówno u psa, jak i u kota. Glisty, dorosłe postacie pasożytujące w jelicie cienkim, codziennie składają tysiące jaj, które z kałem wydalane są do środowiska i powodują jego intensywne zanieczyszczenie. Jaja stają się inwazyjne dla potencjalnych żywicieli po kilku tygodniach, przy czym mogą być one również groźne dla żywicieli paratenicznych, u których larwy mogą przeżyć w tkankach nawet kilka lat.

Mikroskopowo znajdowane jajo Toxocara canis ma wymiary 75-90 μm i posiada grubą skorupkę pokrytą licznymi drobnymi wgłębieniami (fot. 1). Jajo glisty kociej jest bardzo podobne, prawie kuliste i nieco mniejsze – 65-75 μm (fot. 2). Trochę inaczej wygląda jajo Toxascaris leonina (75-85 μm), które ma gładką  powierzchnię skorupki (fot. 3).

Drugą co do wielkości grupą nicieni jelitowych, których jaja wykrywane są metodami flotacji i sedymentacji, są tęgoryjce. To małe nicienie pasożytujące w jelicie cienkim. Przyczepiają się do błony śluzowej jelita, z której pobierają krew. Należą do nich Ancylostoma caninum (pies), Uncinaria stenocephala (pies i kot) i Ancylostoma tubaeformae (kot). Jaja o cienkiej skorupce pojawiają się w kale 14-17 dni od zakażenia. W momencie wydalenia zawierają 2-8 blastomerów (fot. 4). W środowisku zewnętrznym, w optymalnych warunkach, po 24 godzinach z jaj wykluwają się larwy. Okres patentny może trwać latami.

Włosogłówka – Trichuris vulpis – pasożytuje tylko u psa i psowatych w jelicie grubym i jest, podobnie jak  tęgoryjce, hematofagiem. Jej wydzieliny i wydaliny oddziałują toksycznie na żywiciela. Samica składa od 2 do 8 tys. jaj dziennie. Są one odporne na niekorzystne warunki środowiska zewnętrznego i mogą przetrwać w nim  nawet do kilku lat. Jajo włosogłówki jest bardzo charakterystyczne (fot. 5). Jest żółtobrązowe, ma beczułkowaty kształt z dwoma czopkami na biegunach. Wymiary jaja to 88- 93 μm/37-49 μm.

Kolejną grupę nicieni, których jaja lub larwy można znaleźć w kale, stanowią te pasożytujące w układzie oddechowym. Larw Angiostrongylus vasorum (żywiciel ostateczny pies), Aelurostrongylus abstrusus (kot) i Crenostoma vulpis (lis, kot, pies) poszukujemy, badając kał metodą Baermanna. Przy dużej inwazji larwy można znaleźć przy okazji badania kału metodą flotacyjną. Larwy Aelurostrongylus abstrusus mają ostro zakończony, falisto załamany ogon z charakterystycznym wyrostkiem po jego grzbietowej stronie (fot. 6). Capillaria aerophila to nicień pasożytujący w płucach, oskrzelach, tchawicy, jamach nosowych i zatokach. Znajdowane w kale jaja Capillaria aerophila (fot. 7), o wymiarach 60-70 μm/35-40 μm są kształtu cytrynowatego, z czopkami na obu biegunach i ziarnistej skorupce.

Zakażenia pierwotniacze

Giardia lamblia i kokcydia to najczęściej stwierdzane zakażenia pierwotniacze.

Giardia lamblia występuje w postaci trofozoitu i cysty w dwunastnicy, początkowym odcinku jelita cienkiego oraz w przewodach żółciowych i pęcherzyku żółciowym. Trofozoit (fot. 8.1) o długości 9-21 μm i szerokości 5-15 μm jest gruszkowatego kształtu, zaokrąglony na biegunie przednim, poniżej którego widoczne są dwa owalne jądra. Cysta (fot. 8.2), stanowiąca formę inwazyjną, ma wymiary 8-18 μm/7-10 μm. Zawiera zwykle cztery jądra, zawiązki wici, a zawartość cysty odstaje od ścianki. Trofozoit dosyć szybko ginie w środowisku zewnętrznym i można go znaleźć tylko w świeżym kale. Giardia lamblia występuje w kilku genotypach, które mogą występować u różnych żywicieli. Różnicowanie można wykonać za pomocą badania PCR.

Cystoisospora i Sarcocystis to kokcydia występujące powszechnie, ich oocysty są dosyć często stwierdzane w badanym kale.

Oocysty Cystoisospory zawierają dwie sporocysty, a każda z nich po cztery sporozoity. U psa występuje Cystoisospora canis, mająca oocysty jajowate lub owalne, o gładkich przezroczystych ściankach i wymiarach 36-44 μm/29-31 μm (fot. 9) oraz Cystoisospora ohioensis, burrowsi i neorivolta posiadająca oocysty kuliste. Stwierdzane gatunki u kota to Cystoisospora felis i rivolta, o oocystach owalnych i kulistych. Okres prepatentny wynosi od 5 do 10 dni. Oocysty mogą zachować inwazyjność przez wiele miesięcy, pozostając w środowisku zewnętrznym.

Wysporulowane oocysty Sarcocystis są małe (12,5-9,5 μm) i w momencie wydalenia z kałem zawierają po dwie sporocysty, a w każdej z nich po cztery sporozoity. Jedynie u młodych psów inwazja prowadzi do biegunek. Zwierzęta zarażają się, zjadając surowe mięso żywicieli pośrednich.

Wiciowiec Toxoplasma gondii zaraża wyłącznie koty i kilka innych gatunków kotowatych jako żywicieli ostatecznych, podczas gdy inne ssaki i ptaki, gady, a nawet ryby mogą odgrywać rolę żywicieli pośrednich. Umiejscawia się w nabłonku jelita cienkiego, z kałem bardzo krótko (3-20 dni) wydalane są oocysty. W kale poszukujemy niewysporulowanych, owalnych oocyst o długości 10-14 μm.

Tritrichomonas foetus można znaleźć tylko w swieżym kale i dlatego zalecaną metodą diagnostyczną jest badanie PCR.

Tasiemczyce i inwazje przywr

Jaja tasiemców i przywr są stosunkowo rzadko znajdowane w kale. Ekstensywność inwazji poszczególnych gatunków jest uzalezniona od dostępności żywicieli pośrednich.

Tasiemce Taenia sp. i Dipylidium caninum to najczęściej notowane robaki płaskie u psów i kotów. W kale badanym metodą flotacji możemy znaleźć człony tasiemców, pakiety jaj (Dipylidium caninum) lub jaja (Taenia sp., Echinococcus sp.), a metodą dekantacji jaja Diphylobotrium latum. Skuteczna eliminacja żywicieli pośrednich (larwy pcheł lub wszoły w przypadku D. caninum) oraz wykluczenie z diety surowego mięsa, mogącego zawierać larwy tasiemców, znacznie redukuje możliwości zarażenia.

Zarówno u psów, jak i u kotów najczęściej znajdowane są jaja glist i tęgoryjców. Wynika to przede wszystkim z bardzo dużego skażenia środowiska jajami nicieni, które są odporne na czynniki zewnętrzne. W sprzyjających warunkach jaja glist mogą przeżywać, zachowując inwazyjność, przez 2 lata. Okresy prepatentne (od zarażenia do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej) są bardzo krótkie, a okresy patentne (od uzyskania dojrzałości płciowej aż do śmierci pasożyta) długie. Do zakażenia może dojść różnymi drogami (pokarmową, laktogenną, śródmaciczną oraz przez skórę).

Pierwotniaki zarażają przede wszystkim młode zwierzęta. Starsze rzadko wykazują objawy kliniczne, chyba że mamy do czynienia z osobnikami przewlekle chorymi i z obniżoną odpornością. Zakażenie następuje poprzez zjedzenie cyst znajdujących się w środowisku zewnętrznym, surowego zakażonego mięsa lub śródmacicznie.

Wobec tak dużego skażenia środowiska jajami pasożytów jelitowych, cystami pierwotniaków oraz różnorodności dróg zarażenia zaleca się regularne badanie kału w celu monitorowania stanu zdrowia zwierząt i skuteczności stosowanych leków przeciwpasożytniczych.

Piśmiennictwo i zdjęcia dostępne u autorów.

lek. wet. Dorota Rygalska,
lek. wet. Paweł Kalinowski

LABOKLIN Polska sp. z o.o.,
ul. Powstanców Slaskich 101,
01-495 Warszawa