Przypadek gruczolaka ślinianki podżuchwowej u świnki morskiej

W dostępnym piśmiennictwie nie stwierdzono opisów dotyczących gruczolaków ślinianek u świnek morskich, opisano jedynie przypadek guza mieszanego ślinianek (mixed tumors) [1]. Również u innych gatunków zwierząt, w tym u psów i kotów, nowotwory ślinianek występują stosunkowo rzadko [2]. Dotychczas jedyną skuteczną metodą ich leczenia jest chirurgiczne usunięcie guza [2, 3]. Rzadko podejmowane są próby leczenia za pomocą chemioterapii ze względu na oporność komórek guza [2, 4]. Celem pracy jest opisanie nowotworu określanego jako gruczolak monomorficzny (adenoma monomorphicum) u świnki morskiej z uwzględnieniem objawów klinicznych, rozpoznania histopatologicznego i skuteczności zastosowanego leczenia.

OPIS PRZYPADKU

Do Polikliniki Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie przyjęto świnkę morską rozetkową, w wieku 5 lat, o masie ciała 780 g. Powodem wizyty była zaobserwowana przez właściciela guzowata zmiana w okolicy podżuchwowej. Na podstawie wywiadu ustalono, że jej pojawienie się i znaczne powiększenie nastąpiło w ciągu 2 tygodni. W tym czasie u świnki morskiej nie obserwowano żadnych innych niepokojących objawów, poza świszczącym oddechem. Pragnienie i apetyt były zachowane, nie występowały zaburzenia w oddawaniu moczu i kału. Właściciel wspominał, że zwierzę nie było apatyczne, wykazywało chęć do zabawy przez cały czas narastania zmiany. Pacjent poddawany był regularnym zabiegom profilaktycznym. W wywiadzie pojawiła się również informacja o sterylizacji świnki morskiej z powodu zaawansowanej torbielowatości jajników około 6 miesięcy przed wizytą w klinice. Średnica prawej cysty jajnikowej przed zabiegiem owariohisterektomii wynosiła powyżej 20 mm. Sterylizacja spowodowała zupełne wyeliminowanie objawów klinicznych przypadłości po 3 miesiącach od zabiegu.

Badaniem klinicznym przez omacywanie w okolicy podżuchwowej stwierdzono obecność twardego, podatnego na ucisk, niebolesnego guza wielkości śliwki mirabelki, łatwo przesuwalnego względem skóry i okolicznych tkanek. Objawy kliniczne wskazywały na obecność ropnia podżuchwowego z uwagi na nietypową konsystencję lub cysty wypełnionej płynem. Można było usłyszeć również charczenie i charakterystyczną zmianę głosu.

Badaniem palpacyjnym czaszki nie stwierdzono zaburzeń w budowie żuchwy i szczęki (brak bolesności i deformacji kości). Badaniem stomatologicznym, które przeprowadzono bez poddawania śwince morskiej środków uspokajających, dokonano oględzin jamy ustnej, biorąc pod uwagę: długość zębów, jakość szkliwa, stan błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł, obecność ciał obcych oraz ropy, kąt nachylenia zębów i ich krawędzie. Badanie wykonano za pomocą zestawu stomatologicznego dla gryzoni i oftalmoskopu. Podczas oględzin stwierdzono, że wszystkie zęby sieczne, przedtrzonowe i trzonowe są prawidłowo zbudowane i ukątowane. Prawa i lewa gałąź żuchwy oraz szczęka nie wykazywały wyczuwalnych zmian.

Badaniem radiologicznym w projekcji bocznej i strzałkowej nie stwierdzono zmian patologicznych na terenie kości żuchwy i szczęki. Okolica podoczodołowa prawa i lewa były prawidłowe, korzenie wszystkich zębów siecznych, przedtrzonowych i trzonowych również nie budziły zastrzeżeń.

Badania hematologiczne i biochemiczne krwi nie wykazały odchyleń od norm uznanych za fizjologiczne dla świnek morskich.

Wykonano przeglądowe badanie radiologiczne jamy brzusznej i klatki piersiowej, a także badanie ultrasonograficzne okolicy podżuchwowej i samej zmiany guzowatej. Badanie radiologiczne nie wykazało zmian w narządach klatki piersiowej i jamy brzusznej. Badaniem ultrasonograficznym stwierdzono obecność guza w okolicy podżuchwowej o wymiarach 3 cm × 4 cm. Wewnątrz stwierdzono hipoechogeniczną, płynną zawartość z licznymi przejaśnieniami. W zmianie guzowatej zaobserwowano również występowanie elementów tkankowych o litej, echogenicznej strukturze. Na podstawie badania ultrasonograficznego postawiono przypuszczenie, że mamy do czynienia ze zmienionym patologicznie węzłem chłonnym podżuchwowym i/lub ślinianką podżuchwową.

Na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych świnkę morską zakwalifikowano do chirurgicznego usunięcia patologicznej zmiany. Ze względu na wzmożony szmer krtaniowy, nasiloną duszność i utrudnione oddychanie przed planowanym zabiegiem pacjenta poddano antybiotykoterapii. Podawano enrofloksacynę w dawce 10 mg/kg m.c. podskórnie 1 raz dziennie przez 5 dni [5-7]. Osłonowo podawano preparat probiotyczny ze szczepami Lactobacillus acidophilus, Enterococcus faecium, Bifidobacterium longum i Lactobacillus rhamnosus 0,5 kapsułki doustnie 2 razy dziennie przez 10 dni. Z powodu utrudnionego oddychania zadecydowano o podawaniu deksametazonu w dawce 0,1 mg podskórnie 1 raz dziennie przez 3 dni [5].

Na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych i dodatkowych świnkę morską zakwalifikowano do zabiegu chirurgicznego usunięcia patologicznej zmiany w okolicy podżuchwowej. Przed przystąpieniem do zabiegu zwierzę poddano znieczuleniu ogólnemu: medetomidyna w dawce 0,5 mg/kg m.c. oraz ketamina w dawce 40 mg/kg m.c. domięśniowo [6]. Pacjenta zaopatrzono również przeciwbólowo: meloxicam 0,2 mg/kg m.c. podskórnie [5]. W celu usunięcia zmiany wykonano jedno cięcie skóry nad guzem. Za pomocą narzędzi chirurgicznych odpreparowano skórę od tkanki podskórnej i gruczołowej w kierunku bocznym i przyśrodkowym, unosząc guz ku górze. W pierwszej kolejności podjęto działania mające na celu zmniejszenie objętości patologicznego tworu. Wykonano nakłucie i ewakuację płynnej zawartości guza. Wydzielinę pobrano i przesłano do laboratorium w celu wykonania posiewów bakteriologicznego i mikologicznego. Następnie odpreparowano na tępo zmianę guzowatą, po czym usunięto ją w całości. Tkankę podskórną zszyto jednym piętrem szwów materacowych ciągłych, używając nici wchłanialnych Safil 2/0. Skórę zszyto szwem śródskórnym nicią wchłanialną Safil 3/0. W trakcie zabiegu i po jego zakończeniu świnka morska otrzymywała płyny infuzyjne (Sol. Ringeri) we wlewie podskórnym w dawce przeznaczonej dla tego gatunku zwierząt. Tuż po zabiegu podano chlorowodorek atipamezolu w dawce 0,35 mg/kg m.c. podskórnie i metoclopramidum w dawce 0,5 mg/kg m.c. podskórnie [5-7]. Bezpośrednio po operacji podano osłonę antybiotykową (enrofloksacyna w dawce 10 mg/kg m.c. 1 raz dziennie podskórnie), którą zamierzano kontynuować przez 6 dni [5-7]. Mimo podanych leków i kilkugodzinnej obserwacji w klinice pacjent nie wybudził się.

Wycięty guz i okoliczny węzeł chłonny zostały przesłane do badania histopatologicznego, a wydzielina pobrana z guza poddana badaniu bakteriologicznemu, które nie wykazało wzrostu drobnoustrojów chorobotwórczych. Badanie histopatologiczne wykonano w Katedrze Anatomii Patologicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej UWM w Olsztynie. Obraz mikroskopowy uwidocznił nowotwór wywodzący się ze ślinianki podżuchwowej. Komórki nowotworowe układały się w postaci gruczołów pęcherzykowych i tworzyły różnej wielkości płaciki miąższu nowotworowego pooddzielane dużymi komórkami tłuszczowymi. Liczba takich ognisk była bardzo duża. Miąższ guza był przekrwiony, a komórki nowotworowe wykazywały pobudzenie do rozplemu. W jądrach komórek nowotworowych stwierdzono 1-3 jąderka. W polu widzenia stwierdzono od 2 do 3 figur podziału mitotycznego. W węźle chłonnym wykazano pobudzenie ośrodków namnażania do rozplemu. Wokół wycinka guza stwierdzono dużą ilość tkanki tłuszczowej. Na podstawie obrazu histologicznego stwierdzono nowotwór łagodny, wywodzący się z nabłonka gruczołowego ślinianki, a jego utkanie wskazywało na gruczolaka monomorficznego (adenoma monomorphicum) i reaktywne zapalenie węzła chłonnego.

DYSKUSJA

W dostępnym piśmiennictwie nie stwierdzono opisów dotyczących przypadków występowania gruczolaków ślinianek u świnek morskich. Wiadomo natomiast, że nowotwory ślinianek występują u zwierząt, np. u psów i kotów, bardzo rzadko [2]. W dostępnych publikacjach wykazano, że w 30% próbek pobieranych z ślinianek podczas badania histopatologicznego stwierdzano występowanie procesów nowotworowych [2, 8]. Dwukrotnie częściej nowotwory wykazano w wycinkach pobieranych od psów niż od kotów [2, 8].

W znaczącej liczbie przypadków nowotwory ślinianek mają charakter nowotworów gruczołowych lub raków płaskonabłonkowych rogowaciejących. Nowotwory gruczołowe są najczęściej guzami złośliwymi (gruczolakoraki). Stwierdzano również obecność innych typów nowotworów w śliniankach, w tym włókniakomięsaków, guzów z komórek tucznych, gruczolaków lub nacieków tłuszczowatych [2-4, 8-10]. Powiększenie ślinianek u psów wynika ze zmian zapalnych i niezłośliwych zmian rozrostowych, natomiast u kotów przemawia za obecnością guza złośliwego [2, 11]. Zmiany nowotworowe wywodzą się z gruczołów ślinianek i małych gruczołów rozproszonych w całej jamie ustnej. Wykazano, że 75-80% zmian stwierdza się w gruczołach ślinowych podżuchwowych i przyusznicy [2, 4, 8, 12]. Nowotwory mogą miejscowo naciekać okoliczne tkanki i dawać przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych oraz miejsc odległych (płuca, kości, gałki oczne, serce, nerki i mózg) [2, 3, 13, 14]. W opisanym przypadku zmianę nowotworową w postaci gruczolaka stwierdzono w śliniance podżuchwowej.

Nowotwory ślinianek u psów występują u zwierząt starszych, średnia wieku wynosi 10-12 lat. Nie wykazano wyraźnej predylekcji rasowej i płciowej [2, 4, 10, 12, 13]. Niektórzy autorzy wymieniają koty syjamskie, psy pudle, spaniele i koty płci męskiej jako częściej zapadające na tego typu nowotwory, jak również podkreślają większą zachorowalność samic [2-4, 11, 12]. Własny przypadek nowotworu ślinianki u świnki morskiej również dotyczył osobnika płci żeńskiej w wieku 5 lat.

Objawy kliniczne nowotworów ślinianek

Objawy kliniczne nowotworów ślinianek są podobne do tych, które stwierdza się w przypadku innych guzów zlokalizowanych w jamie ustnej [2]. Okres pojawienia się objawów klinicznych wynosi u psów średnio 8 tygodni, a u kotów średnio 4 tygodnie [2, 4]. W opisywanym przypadku pojawienie się zmiany guzowatej w okolicy podżuchwowej nastąpiło w ciągu 2 tygodni. Najczęstsze objawy kliniczne obserwowane w przypadku nowotworów ślinianek to: deformacja trzewioczaszki, ślinienie się, zaburzenia pobierania i żucia pokarmu [2-4, 11, 13]. Symptomy są bardzo silnie wyrażone, gdy dochodzi do zapalenia, owrzodzenia lub martwicy w obrębie guza [2, 11]. Zmiany mogą osiągać różną wielkość, są twarde, bolesne, zlokalizowane w okolicy podstawy ucha, u podstawy szyi, na szczęce lub na terenie błony śluzowej warg i języka. W badaniu klinicznym przez omacywanie u świnki morskiej w okolicy podżuchwowej stwierdzono obecność twardego, podatnego na ucisk, niebolesnego i łatwo przesuwalnego względem skóry oraz okolicznych tkanek guza. Można zaobserwować również wytrzeszcz gałki ocznej [2, 4, 13]. Do rzadziej obserwowanych objawów należą: zespół Hornera, kichanie lub zmiany głosu [2, 4]. W omawianym przypadku zaobserwowano zaostrzony szmer krtaniowy, charczenie i charakterystyczną zmianę głosu.

Podejrzenie nowotworu ślinianek stawia się na podstawie obecności deformacji w połączeniu z objawami klinicznymi. Konieczne jest dokładne badanie palpacyjne podejrzanych okolic, węzłów chłonnych i szczegółowe badanie jamy ustnej w znieczuleniu ogólnym [2]. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa guza pomaga w odróżnieniu zmian nowotworowych od rozrostów innego tła. Ocena materiału pobranego podczas biopsji z powiększonych węzłów chłonnych pozwala na potwierdzenie obecności przerzutów [2, 11, 13]. W omawianym przypadku nie wykonano biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej ze względu na brak zgody właściciela zwierzęcia. Ostateczną diagnozę nowotworu ślinianek powinno się postawić na podstawie badania histopatologicznego pobranego fragmentu tkanek [2, 3]. Wskazane jest również wykonanie badań morfologicznego i biochemicznego krwi oraz ogólnego badania moczu. U kotów bardzo istotne jest zbadanie funkcji tarczycy (diagnostyka różnicowa z guzami tarczycy) [2]. Zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej powinno być wykonane w każdym stwierdzonym przypadku nowotworów złośliwych ślinianek, mimo że przerzuty odległe w początkowym etapie choroby zdarzają się niezwykle rzadko [2, 11].

U opisywanej świnki morskiej badania hematologiczne i biochemiczne krwi oraz badanie radiologiczne jamy brzusznej i klatki piersiowej nie wykazywały żadnych odchyleń od norm uznanych za fizjologiczne dla tego gatunku. Obserwowany w obrazie ultrasonograficznym obraz guza nie pozwalał na postawienie właściwego rozpoznania. Według piśmiennictwa występowanie półpłynnej zawartości w świetle nieregularnej zmiany otoczonej hiperechogeniczną torebką w okolicy podżuchwowej może być odnotowane w przypadku ropnia, krwiaka lub zmiany nowotworowej węzła chłonnego podżuchwowego albo ślinianki podżuchwowej [1]. W opisywanym przypadku dla postawienia ostatecznego rozpoznania konieczne okazało się przeprowadzenie pooperacyjnego badania patomorfologicznego.

Typy nowotworów ślinianek według klasyfikacji WHO

Według klasyfikacji WHO wyróżnia się kilka typów nowotworów ślinianek, które różnią się miejscem wyjścia procesu nowotworzenia i obrazem histopatologicznym [2].

Gruczolakoraki (adenocarcinoma)

Najczęściej występującymi nowotworami nabłonkowymi ślinianek są gruczolakoraki (adenocarcinoma), które zbudowane są z atypowych komórek nowotworowych. Komórki te tworzą struktury pęcherzykowe, cewkowe lub lite. Atypia komórkowa, liczba figur podziałów mitotycznych mogą różnić się w poszczególnych przypadkach guzów ślinianek [2, 14].

Guzy mieszane ślinianek (mixed tumors)

Guzy mieszane ślinianek (mixed tumors) mogą występować jako niezłośliwe rozrosty i postacie złośliwe (malignant mixed tumors). Charakterystyczną cechą nowotworów mieszanych jest obecność w miąższu guza tkanek lub komórek o różnym pochodzeniu histopatologicznym (komórki nabłonka, mioepitelium, macierz śluzowa, chrzęstna lub kostna z ogniskami szkliwienia) [2, 14]. Nabłonek w miejscu guzów mieszanych tworzy przewody lub cewki, których komórki mogą ulegać keratynizacji [2].

Gruczolaki monomorficzne (monomorphic adenoma)

Gruczolaki monomorficzne (monomorphic adenoma) mają miąższ nowotworu utworzony tylko z nabłonka gruczołowego bez komponenty mezenchymalnej. Są dobrze odgraniczone od otoczenia torebką łącznotkankową. Komórki nowotworu są dobrze zróżnicowane, jednolite i spoczywają na nienaruszonej błonie podstawnej. Typ pęcherzykowo-komórkowy (acionic cell type) nowotworów gruczołowych ślinianek lokalizuje się wyłącznie w przyusznicy. Utworzony jest z komórek pęcherzykowych budujących struktury gruczołowe lub lite pola, bez obecności komórek mioepitelialnych, przewodów i obszarów wypełnionych śluzową wydzieliną [2, 14]. Natomiast typ śluzowo-nabłonkowaty (mucoepidermoid type) zbudowany jest z nieregularnych struktur wypełnionych substancją śluzową, która produkowana jest przez komórki nowotworowe [2, 14].

W opisywanym przypadku obraz mikroskopowy był typowy dla gruczolaka monomorficznego (monomorphic adenoma), wywodzącego się ze ślinianki podżuchwowej. W wycinku wykazano również obecność powiększanego węzła chłonnego. Rak gruczołowy podstawnokomórkowy (basal cell adenocarcinoma) jest niezmiernie rzadko spotykanym nowotworem ślinianek, zbudowanym głównie z komórek przypominających komórki warstwy podstawnej naskórka i mieszków włosowych [2, 12]. Raki niezróżnicowane (undifferentiated carcinoma) wykazują obecność komórek okrągłych lub wrzecionowatych o cechach komórek nabłonkowych, ale bez wyraźnego zróżnicowania w komórki wydzielające lub pokrywające przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych [2, 14]. Czasami w celu dokładnego określenia charakteru guza niezbędne jest wykonanie badań immunohistochemicznych z zastosowaniem całego panelu przeciwciał markerowych [2, 12].

W diagnostyce różnicowej nowotworów ślinianek należy brać pod uwagę powiększenie gruczołów ślinowych tła nienowotworowego (torbiele ślinowe, zapalenie ślinianek, ropnie, zawały) lub struktur sąsiadujących (węzły chłonne głowy i szyi, tarczyca) [2, 3, 13, 14].

Leczenie nowotworów ślinianek

W przypadku nowotworów ślinianek postępowaniem leczniczym z wyboru jest zabieg chirurgiczny, który może być trudny ze względu na obecność ważnych dla życia struktur, które zlokalizowane są w pobliżu ślinianek (zwłaszcza ślinianki przyuszniczej). Odpowiednie techniki operacyjne pozwalają na usunięcie dużego obszaru tkanek bez znaczącego wpływu na naczynia, nerwy, mięśnie i gałkę oczną [2, 3]. Z opisywanego przypadku wynika, że skuteczną metodą leczenia gruczolaka ślinianki podżuchwowej u świnki morskiej może być zabieg chirurgiczny, który pozwala na całkowite usunięcie zmiany patologicznej. Omawiany zabieg okazał się niewystarczający jako metoda terapii zmiany u badanej świnki morskiej, prawdopodobnie ze względu na ogólny stan zwierzęcia i występowanie w przeszłości wielotorbielowatości jajników. Ze względu na brak dostępnych danych literaturowych i krótki okres obserwacji pacjenta trudno jednoznacznie wykluczyć możliwość niekorzystnego wpływu cyst jajnikowych na proces nowotworowy ślinianek u świnek morskich.

Przy niecałkowitym usunięciu guza możliwe jest zastosowanie radioterapii pooperacyjnej. Metoda ta pozwoliła w opisywanych przypadkach na długookresowe kontrolowanie procesu chorobowego [2, 11]. Chemioterapia (aktynomycyna D, karboplatyna, chlorambucil, cisplatyna) nie wydłużała okresu przeżycia leczonych psów. Natomiast zastosowanie karboplatyny i doksorubicyny u kotów przynosiło dobre wyniki [2, 11]. Chemioterapia nie jest jednak polecaną metodą terapeutyczną w leczeniu nowotworów ślinianek u psów i kotów ze względu na oporność komórek guza [2, 4]. U świnek morskich te metody terapii dotychczas nie znalazły powszechnego zastosowania.

Rokowanie w przypadku niezłośliwych nowotworów ślinianek i guzów rzekomonowotworowych po zabiegu chirurgicznego usunięcia jest dobre [2, 9]. W przypadku zmian złośliwych zabieg chirurgiczny nie umożliwia całkowitego usunięcia wszystkich tkanek nowotworowych. Przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych i narządów odległych (kości, płuc, nerkek, węzłów chłonnych) zdarzają się często [2, 4]. Radykalny zabieg chirurgiczny połączony z dodatkowym leczeniem radiacyjnym pozwalają uzyskać długie okresy przeżycia u leczonych zwierząt.

Stopień zaawansowania klinicznego był ważnym czynnikiem w rokowaniu u psów, ale nie miał dużego znaczenia u kotów [2, 4]. Rodzaj zastosowanego leczenia nie wpływał znacząco na długość okresu przeżycia u kotów. W przypadku psów najlepsze wyniki uzyskano przy połączeniu zabiegu chirurgicznego z radioterapią [2, 4]. W omawianym przypadku mimo podanych leków i kilkugodzinnej obserwacji w klinice świnka morska nie wybudziła się po zabiegu usunięcia guza nowotworowego. Wydaje się prawdopodobne, że rokowanie w przypadku gruczolaka ślinianek jest dobre, a opisywany zabieg chirurgicznego usunięcia nowotworu może okazać się wystarczający jako metoda leczenia tego typu zmian u świnek morskich.

Autorzy:

lek. wet. Paulina Przyborowska, Katedra Chirurgii i Rentgenologii z Kliniką, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, UWM w Olsztynie
dr n. wet. Anna Kołodziejska-Sawerska, gabinet weterynaryjny DINO-VET, Solec Kujawski
lek. wet. Mateusz Mikiewicz, Katedra Anatomii Patologicznej, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, UWM w Olsztynie

Zdjęcia:                                                                                                                                                                                                              Z zasobów autorów

Streszczenie:
W artykule opisano przypadek gruczolaka ślinianki podżuchwowej u 5-letniej samicy świnki morskiej. Badaniem klinicznym stwierdzono obecność twardego, niebolesnego guzka w okolicy podżuchwowej. Badania hematologiczne i biochemiczne krwi nie wykazywały odchyleń od norm uznanych za fizjologiczne. Badaniem ultrasonograficznym stwierdzono guza w okolicy podżuchwowej. W pobranych wycinkach guza i otaczających tkanek badaniem histopatologicznym stwierdzono gruczolaka monomorficznego ślinianki podżuchwowej i reaktywne zapalenie węzła chłonnego.

Piśmiennictwo:

1. Koestner A., Buerger L.: Primary neoplasms of the salivary glands in animals compared to similar tumors in man. „Veterinary Pathology”, 1965, 2, 201-226.

2. Sapierzyński R.: Nowotwory układu pokarmowego u psów i kotów. Część III. Nowotwory ślinianek, wątroby i części zewnątrzwydzielniczej trzustki. „Życie Weterynaryjne”, 2006, 81(6), 388-395.

3. Withrow S.J.: Cancer of the gastrointestinal tract, [w:] „Small animal clinical oncology”. Withrow S.J., MacEwen E.G. (ed.), wyd. 3, W.B. Saunders Company, Philadelphia, 2001, 305-353.

4. Hammer A. i wsp.: Salivary gland neoplasia in the dog and cat: survival times and prognostic factors. „Journal of the American Animal Hospital Association”, 2001, 37(5), 478-482.

5. Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka kliniczna: zwierzęta egzotyczne. Galaktyka, Łódź 2009, 45-83.

6. Knotek Z., Knotkova Z.: Drobne ssaki. Galaktyka, Łódź 2004, 21-26.

7. Mitchell M.A., Tully T.N.: Zwierzęta egzotyczne. Elsevier, Wrocław 2010, 486-503.

8. Spangler W.L., Culbertson M.R.: Salivary gland disease in dogs and cats: 245 cases (1985-1988). „Journal of the American Veterinary Medical Association”, 1991, 198(3), 465-469.

9. Brown P.J. i wsp.: Lipomatous infiltration of the canine salivary gland. „Journal of Small Animal Practice”, 1997, 38(6), 234-236.

10. Thomsen B.V., Myers R.K.: Extraskeletal osteosarcoma of the mandibular salivary gland in a dog. „Veterinary Pathology”, 1999, 36(1), 71-73.

11. Leibman N.F. i wsp.: Oncologic diseases of the digestive system, [w:] Tams T.R.: „Handbook of small animal gastroenterology”. Wyd. 2, Saunders, St. Louis, 2003, 370-415.

12. Sozmen M. i wsp.: Salivary gland basal cell adenocarcinoma: a report of cases in a cat and two dogs. „Journal of veterinary medicine. Physiology, pathology, clinical medicine”, 2003, 50(8), 399-401.

13. Militerno G. i wsp.: Cytological diagnosis of mandibular salivary gland adenocarcinoma in a dog. „Journal of veterinary medicine. Physiology, pathology, clinical medicine”, 2005, 52(10), 514-516.

14. Popp J.A.: Tumors of the liver, gall bladder, and pancreas, [w:] „Tumors in domestic animals”. Moulton J.E.  (ed.), wyd. 2, University of California Press Philadelphia, 1992, 436-457.