Chroniczne składanie jaj u papug

Chroniczne składanie jaj przez papugi to problem, z którym lekarz weterynarii może spotkać się dość często. Nie powinien on być lekceważony, gdyż może powodować poważne kłopoty zdrowotne. Gatunkami papug, u których najczęściej występuje chroniczne składanie jaj, są nimfy, papużki faliste i nierozłączki.

Przyczyny chronicznego składanie jaj przez papugi

Na wystąpienie chronicznego składania jaj ma wpływ wiele czynników, do których można zaliczyć:

• niewłaściwą, ubogą w składniki odżywcze dietę,

• zaburzenia hormonalne,

• skłonności genetyczne,

• zbyt długi dzień świetlny,

• niewłaściwe zachowania opiekunów w stosunków do swoich pierzastych podopiecznych.

Chroniczne/patologiczne składanie jaj ma miejsce wtedy, gdy samica zaczyna składać jaja bez obecności samca. W naturze impulsami do rozrodu, oprócz obecności samca, są również długi dzień świetlny, dostępność pożywienia oraz miejsca do złożenia jaj lub materiału do budowy takiego miejsca.

Dla danego gatunku wymagania środowiskowe potrzebne do rozpoczęcia rozrodu są takie same dla każdej samicy. Jeśli któraś samica/para „wyłamie” się ze schematu i zacznie rozród wcześniej, gdy dzień świetlny jest krótszy lub gdy nie ma wystarczającej ilości pożywienia, jej młode raczej nie przeżyją, czyli dochodzi do selekcji naturalnej. W warunkach hodowlanych, gdzie ptaki mają dostęp do pokarmu przez cały czas, dzień świetlny jest długi, samica, która rozpocznie składanie jaj wcześniej, będzie mieć więcej lęgów w sezonie, a tym samym będzie więcej piskląt, co z punktu widzenia hodowcy jest pożądane. Pisklęta te jako dorosłe osobniki mogą mieć genetyczne skłonności do składania większej liczby jaj. W ciągu parunastu generacji ta tendencja może się utrwalić, co stanowi jedną z przyczyn chronicznego składania jaj przez samice najbardziej popularnych w Polsce gatunków papużek.

Czynniki, które działają zachęcająco do składania jaj na trzymaną w domu papugę, to:

• obecność samca,

• kaloryczny pokarm,

• długo zapalone światło,

• budka lęgowa,

• zachowanie opiekuna.

Absolutnie nie zaleca się, by właściciele wieszali w klatce budkę lęgową czy gniazdo, jeśli papuga nie składa jaj. Jeżeli natomiast papuga zaczęła składanie, należy jej taką budkę czy gniazdo zapewnić, ale w „ standardzie minimum”. Gniazdo lub budka powinny służyć tylko temu, by samica mogła znieść resztę jaj i mieć je gdzie wysiedzieć. Nie zaleca się, by jaja zabierać lub wyrzucać, gdyż może to stymulować samice do dalszego składania, natomiast wysiadywanie hamuje proces ich produkcji i niesienia.

Głaskanie po głowie, szyi, brzuchu czy plecach może seksualnie podniecać samice, a tym samym stymulować do owulacji. Jeśli takie zachowanie ma miejsce, należy zalecić właścicielowi, żeby odniósł papugę do klatki, by się uspokoiła i przede wszystkim, żeby zaprzestał głaskania papużki. Dobrym pomysłem będzie też „oziębienie” kontaktów, czyli zalecenie właścicielowi ograniczenia ilości spędzanego czasu z papugą oraz kontaktu z nią.

Diagnozowanie chronicznego składania jaj u papug

Diagnozę chronicznego składania jaj pozwala postawić przede wszystkim dobrze przeprowadzony wywiad. Rozmawiając z właścicielem, możemy np. dowiedzieć się, że papuga składała jaja, często po kilka, parę razy w roku. Jaja te mogły mieć normalnie uwapnioną skorupkę lub mogła być ona bardzo cienka. Składanie jaj bez skorupek lub jaj zdeformowanych nie należy do rzadkości.

Objawy kliniczne są czasem niespecyficzne. Papuga może być osowiała, napuszona, mogą występować: duszność, anoreksja, trudność w utrzymaniu się na nogach, odstawione na bok skrzydła.

Bardziej specyficzne symptomy to:

• wypadniecie kloaki,

• powiększony obrys brzucha,

• miękka ściana jamy ciała,

• wyczuwalne palpacyjnie jajo lub twór w jamie ciała.

Zaleca się wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych, takich jak morfologia krwi z rozmazem oraz biochemia, przede wszystkim oznaczenie poziomu Ca, F, i globulin.

Wykonanie RTG zwykle też jest zalecane, by wykluczyć obecność jaja czy płynu w jamie ciała oraz by ocenić stan wysycenia kości wapniem.

W morfologii krwi, w przypadku komplikacji w postaci np. zapalenia otrzewnej, najczęściej roapoznaje się leukocytozę z heterofilią. W badaniach biochemicznych często występuje hipokalcemia – szczególnie jeśli papuga jest na diecie nasionkowej, suplementowanej wapniem w postaci „kostki wapiennej” lub jeśli składa dużo jaj bądź robi to często. Hiperkalcemia może też występować, jeśli samica jest tuż po lub tuż przed owulacją. Często osocze/surowica jest lipemiczna.

Chroniczne składanie jaj często prowadzi do komplikacji, do których zaliczamy m.in.: 

1. Zapalenie otrzewnej

Najczęściej powodowane jest przez stan zapalny w obrębie układu rozrodczego, np. zapalenie czy pękniecie jajowodu etc.

Przy zapaleniu otrzewnej w jamie ciała bardzo często gromadzi się płyn. W takim przypadku należy w narkozie wykonać punkcję, używając jak najcieńszej igły (zwykle zaleca się igłę 0,6 mm). Przy papużce ułożonej na plecach wkłucie wykonuje się tuż za mostkiem, w linii pośrodkowej, po uprzedniej dezynfekcji okolicy i po odgarnięciu piór. Igła powinna zostać wkłuta i skierowana w prawą stronę, by nie nakłuć przypadkowo żołądka.

Płyn gromadzący się w jamie ciała u ptaków może mieć charakter przesięku lub wysięku. Przesięk charakteryzuje się niskim ciężarem właściwym (1,020 lub niższym) oraz małą ilością białka (poniżej 3 g/dl). Jest przejrzysty, bezbarwny lub lekko żółty. Wysięk ma wyższy ciężar właściwy i większą zawartość białka. Kolor i przejrzystość są zmienne, np. przy podejrzeniu owulacji ekotopowej płyn może zawierać żółtko. Przy procesie bakteryjnym w płynie obecne są bakterie, dlatego też zawsze zaleca się zrobienie posiewu i antybiogramu, by zastosować antybiotykoterapię celowaną.

Leczenie w takim przypadku polega na ustabilizowaniu stanu pacjenta, wykonaniu abdominocentezy, zastosowaniu leczenia podtrzymującego (podanie płynów, leków przeciwbólowych, antybiotyków o szerokim spektrum działania, umieszczeniu w inkubatorze) oraz leczeniu przyczynowym hamującym owulację (fot. 5).

2. Składanie jaj bez skorupek lub w słabo uwapnionych skorupkach

Najczęściej jest to wynik hipokalcemii lub infekcji jajowodu. Jeśli pacjentka dodatkowo ma zaparcie jaja, można pobrać wymaz z jajowodu, by wykonać posiew i antybiogram. Ponieważ w tej sytuacji ujście jajowodu zazwyczaj jest otwarte, można wykonać płukanie, używając w wenflonu i roztworu soli fizjologicznej np. z dodatkiem antybiotyku.

3. Składanie jaj bez żółtek

Może być spowodowane owulacją ekotopową bądź patologią układu rozrodczego. Czasem właściciele informują nas też, że papużka zniosła jajko nie tylko bez skorupki, ale również o zmienionej konsystencji i kolorze białka. Przyczyną takich zaburzeń może być infekcja układu rozrodczego, np. bakteryjne zapalenie jajowodu.

4. Odwapnienie kości

Na RTG u niektórych papug można obserwować odwapnienie kości, często widoczne w kościach ramiennych oraz/lub hiperostozę poliostotyczną, czyli nadmierną mineralizację, najczęściej kości udowych lub ramiennych
(fot. 4).

Hiperostoza ta jest odwracalna, czyli ustępuje, gdy samica przestaje nieść jaja. Patomechanizm jej powstawania nie jest dokładnie poznany. W jamie ciała, oprócz wspomnianego płynu czy jaja, można czasami zauważyć zagęszczenia w okolicy jajnika. W przypadku podejrzenia obecności nieuwapnionego jaja można wykonać RTG z kontrastem. Przy obecności płynu w jamie ciała widoczne będzie również doczaszkowe przemieszczenie narządów, np. żołądka gruczołowego, oraz uciśnięcie worków powietrznych.

Niestety wielokrotnie nie udaje się ustalić bezpośredniej przyczyny ww. patologii, bez wykonania endoskopii.

Leczenie chronicznego składania jaj 

Stosuje się zarówno leczenie farmakologiczne, hamujące owulacje, jak i wprowadza się zmiany w otoczeniu papugi.

Autorka z powodzeniem stosuje wyciąg z niepokalanka mnisiego zawartego w preparacie Castagnus (agni casti fructus extractum sic cum) w dawce ok. 1/8-1/4 tabl. 1 x dziennie. Odpowiednią część tabletki należy rozkruszyć i wymieszać z wodą lub ewentualnie z sokiem owocowym i podawać do dzioba. Jeśli przez 30 dni papuga nie zniesie jaja, lek można zacząć podawać co drugi dzień – należy po prostu znaleźć najmniejszą skuteczną dawkę. Tabletki Castagnus poprzez stymulację receptorów dopaminergicznych obniżają poziom prolaktyny wydzielanej przez przysadkę. Podobny mechanizm działania, czyli hamowanie wydzielania prolaktyny, ma kabergolina zawarta w preparacie Galastop, którą stosuje się w dawce od 1 do 5 kropli na 100 g masy ciała 1 x dziennie.

Dobrze sprawdza się również preparat Suprelorin. Deslorelina zawarta w implancie jest agonistą GnRH. Ciągła podaż małych dawek tej substancji powoduje zahamowanie osi przysadkowo-gonadalnej. U ptaków otrzymujących deslorelinę prowadzi to do zablokowania syntezy i/lub wydzielania hormonów FSH i LH.

Założenie implantu najbezpieczniej wykonać w krótkiej narkozie izofluranowej. Implant zakłada się podskórnie w okolicę mostka lub w mięśnie piersiowe. Miejsce wkłucia można zakleić klejem tkankowym lub założyć jeden szew. Suprelorin działa od 3 do około 6 miesięcy.

Skutecznym lekiem jest również Lucrin, zawierający octan leuproreliny, który jest również syntetycznym odpowiednikiem GnRH. Lucrin stosuje się w dawce 100-800 µg/kg i.m. co 14 dni, dla ptaków o masie ciała > 300 g, dla mniejszych w dawce 500 µg/kg i.m., również co 14 dni, trzykrotnie.

Inne leki, które można zastosować, to hCG w dawce 250-500 IU/kg i.m. dnia pierwszego, potem jeśli ptak zniesie jajo dnia trzeciego, a jeszcze potem siódmego dnia.

Bardzo ważnym elementem terapii jest zaburzenie cyklu świetlnego, gdyż stymulowane przez światło fotoreceptory pobudzają oś przysadka-podwzgórze-jajnik. Należy zatem razem z rozpoczęciem terapii farmakologicznej zapewnić papudze światło nieprzerwanie przez 72 godziny, by po upływie tego czasu ustawić długość dnia świetlnego na nie dłużej niż 8 godzin.

Z klatki należy usunąć budkę lub gniazdo i zmienić „umeblowanie”. Dobrym pomysłem będzie też przeniesienie klatki do innego pomieszczenia.

Należy poinformować opiekunów, jak spędzać czas z papużką, tak by ich zachowanie nie stymulowało ptaka.

Konieczna będzie tez modyfikacja diety, czyli przestawienie papużki z pożywienia opartego głównie na nasionach na zbilansowaną karmę granulowaną z dodatkiem dużej ilości warzyw, zieleniny i owoców. Należy ograniczyć wysoko kaloryczne smakołyki, np. pestki słonecznika czy orzechy.

Autor i zdjęcia:

lek. wet. Agnieszka Drohobycka-Wawryka
Przychodnia Weterynaryjna „Parotka” dla ptaków i zwierząt egzotycznych, Kraków

Streszczenie:
Chroniczne składanie jaj u papug jest stosunkowo częstym problemem, szczególnie u gatunków takich jak papużki faliste czy nimfy. Najczęściej patogeneza tego zaburzenia jest polietiologiczna, wynika z niewłaściwej diety, zaburzeń hormonalnych czy zbyt długiego dnia świetlnego. Zbyt częste składanie jaj lub składanie zbyt dużej liczby jaj najcześciej prowadzi do komplikacji, takich jak zaparcie jaja, zapalenie otrzewnej czy hipokalcemia. Rokowania w takich przypadkach są ostrożne, głównie ze względu na zły stan ogólny, w jakim pacjenci trafiają do lekarza weterynarii.