Głównymi składowymi laboratoryjnej diagnostyki chorób nerek są: badanie biochemiczne krwi, morfologia oraz badanie moczu. Przy podejrzeniu chorób nerek badania laboratoryjne są niezbędne w celu postawienia rozpoznania. Wraz z nimi zawsze należy wykonać wywiad, dokładne badanie kliniczne oraz badania dodatkowe (USG/RTG, badanie ciśnienia krwi). Dopiero połączenie wszystkich powyższych metod pozwala na postawienie odpowiedniej diagnozy.

Badania biochemiczne krwi

Na podstawie badania biochemicznego krwi możliwe jest wykrycie azotemii. Termin ten oznacza podwyższone stężenie substancji takich jak mocznik, kreatynina, a także pozostałych azotowych związków niebiałkowych w surowicy. W zależności od lokalizacji zaburzeń wyróżniamy azotemię przednerkową, nerkową oraz zanerkową. Azotemia przednerkowa wynika ze zmniejszonego przepływu krwi przez kanaliki nerkowe. O azotemii nerkowej mówimy w przypadku uszkodzenia nefronów lub niewydolności kanalików nerkowych. Przyczyną azotemii zanerkowej są nieprawidłowości w dalszych drogach moczowych. Aby określić przyczynę azotemii należy oznaczyć stosunek mocznik:kreatynina w surowicy.

Oznaczenie stężenia mocznika (lub azotu mocznika – BUN), choć rutynowo wykonywane, nie jest zbyt czułym wskaźnikiem chorób nerek. Jego podwyższone stężenie w surowicy można zaobserwować przy diecie wysokobiałkowej, wzmożonym katabolizmie białek, czy też krwawieniu do przewodu pokarmowego. Podwyższone stężenie mocznika we krwi przyczynia się do objawów występujących przy niewydolności nerek takich jak wymioty, zmniejszony apetyt, owrzodzenia na błonach śluzowych przewodu pokarmowego.

Kreatynina wydalana jest prawie w 100% przez nerki. Nie podlega ona wchłanianiu zwrotnemu w kanalikach nerkowych. Jej stężenie jest czulszym wskaźnikiem niewydolności nerek niż stężenie azotu mocznika. Zasadniczym ograniczeniem w wykorzystywaniu oznaczenia kreatyniny w surowicy przy diagnozowaniu chorób nerek jest fakt, iż jej wzrost obserwowany jest przy uszkodzeniu ok. 75% miąższu nerek. Oznaczanie stężenia kreatyniny w surowicy jest przydatne przy klasyfikacji nasilenia przewlekłej niewydolności nerek.

Stężenie SDMA (symetryczna dimetyloarginina) w surowicy może być wykorzystywane jako wewnętrzny marker filtracji kłębuszkowej (GFR). Jest ona czulszym markerem czynności nerek niż kreatynina, umożliwia szybsze wykrycie przewlekłej niewydolności nerek. Ponadto jej stężenie nie jest skorelowane z masą mięśniową pacjenta, co ma miejsce w przypadku stężenia kreatyniny.

Przy podejrzeniu choroby nerek istotne jest wykonanie jonogramu. Przy ostrej niewydolności nerek, a także zaostrzeniu przewlekłej niewydolności nerek, obserwowany jest wzrost stężenia potasu (hiperkaliemia) w surowicy. Przy przewlekłej niewydolności nerek, wielomoczu, często występuje hipokaliemia. Podwyższone stężenie wapnia obserwowane jest u ok. 10% zwierząt z przewlekłą niewydolnością nerek. Jest ono wynikiem wtórnej nadczynności przytarczyc. Częściej obserwowana jest jednak hipokalcemia spowodowana podwyższonym poziomem fosforu we krwi. Hiperfosfatemia występuje w ostrej niewydolności nerek, a także przy zaostrzeniu przewlekłej niewydolności nerek. Wysoki poziom fosforu we krwi znacznie skraca czas przeżycia pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Prowadzi do występowania wtórnej nadczynności przytarczyc, co w konsekwencji jest przyczyną wytrącania się fosforanu wapnia w tkankach miękkich.

Przy kłębuszkowym zapaleniu nerek, które objawia się białkomoczem, obserwowany jest spadek poziomu albumin w surowicy.

Niewydolność nerek prowadzi również do zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej. Wynika to z obniżonego tworzenia wodorowęglanów oraz zmniejszonego usuwania jonów wodoru.

Morfologia krwi

Obraz morfologiczny krwi będzie zależał od jednostki chorobowej z jaką mamy do czynienia. Przy przewlekłej niewydolności nerek obserwowana jest niedokrwistość nieregeneratywna, normocytarna, normobarwliwa. Jest ona wynikiem niedoboru erytropoetyny. W rozmazie krwi możliwa jest obecność echinocytów. Przy ostrej niewydolności nerek może występować niedokrwistość regeneratywna. Jej przyczyną jest hemoliza erytrocytów (zespół hemolityczno-mocznicowy) lub krwawienia do przewodu pokarmowego. Przy zakażeniach bakteryjnych lub nowotworach, w morfologii krwi obserwowana jest leukocytoza z przesunięciem w lewo. Odwodnienie wynikające z ostrej niewydolności nerek może być przyczyną podwyższonego hematokrytu oraz białka całkowitego. Choroby nerek przebiegające z białkomoczem będą powodowały obniżony poziom białka całkowitego we krwi.

Badanie moczu

Istotnym parametrem przy diagnozowaniu chorób nerek jest oznaczenie ciężaru właściwego moczu. Mówi on o zdolności nerek do zagęszczania lub rozcieńczania moczu, co świadczy o wydolności tego narządu. Przy pomiarze ciężaru właściwego moczu zawsze trzeba uwzględnić pobór wody przez zwierzę, aktualnie prowadzoną płynoterapię i stosowane leki. Podwyższony ciężar właściwy obserwowany jest przy ostrym zapaleniu nerek, zapaleniu dalszych odcinków układu moczowego, cukrzycy, kamicy. Natomiast obniżoną wartość można stwierdzić przy przewlekłej niewydolności nerek, moczówce prostej, nadczynności kory nadnerczy.

Stężenie białka w moczu to kolejny parametr pomocny przy diagnozowaniu chorób nerek. Przy białkomoczu zazwyczaj występują albuminy, rzadziej immunoglobuliny. Przyczyny występowania białkomoczu można podzielić na czynnościowe (gorączka, stres, drgawki) oraz patologiczne (przednerkowe, nerkowe, zanerkowe). Istotne w badaniu moczu jest określenie stosunku stężenia białka do kreatyniny (UP/C). Parametr ten pomaga różnicować białkomocz kanalikowy od kłębuszkowego.

Badanie moczu pozwala również na oznaczenie innych parametrów takich jak obecność krwi, glukozy, ciał ketonowych. W badaniu osadu moczu możliwe jest wykrycie erytrocytów, komórek zapalnych, nabłonków kanalików nerkowych, wałeczków, bakterii, kryształów.

Podsumowanie

Badania przedstawione w powyższym artykule stanowią podstawę diagnostyki laboratoryjnej chorób nerek. Ich interpretacja powinna zawsze uwzględniać stan kliniczny pacjenta, choroby towarzyszące oraz aktualnie prowadzoną farmakoterapię. Rozpoznanie nigdy nie powinno być postawione na podstawie jednorazowo wykonanego badania, lecz zmian parametrów na przestrzeni czasu.

Autor: 

lek. wet. Joanna Krupa

Bibliografia:

1. Meyer J. D., Harvey J. W., Ocena funkcji nerek i badanie moczu [w:] Diagnostyka laboratoryjna w weterynarii, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013
2. Geist. M, Langston C., Badania laboratoryjne w chorobach nerek [w:] Weterynaria po Dyplomie 2012, 02
3. Łukaszewska J., Diagnostyka chorób nerek u kotów [w:] Magazyn Weterynaryjny 2012, 06
4. Piotrowska K., Orłowska M., Praktyczne spojrzenie na badania laboratoryjne w nefrologii psów i kotów [w:] Magazyn Weterynaryjny 2013, 02
5. Grauer G. F., Wczesne rozpoznawanie przewlekłej choroby nerek u psów i kotów. Wykorzystanie oznaczania stężenia kreatyniny oraz symetrycznej dimetyloargininy w surowicy [w:] Weterynaria po Dyplomie 2016, 05
6. Jank M., Fosfor – cichy wróg pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek [w:] Magazyn Weterynaryjny 2014, 07

foto: adobestock