Odpady weterynaryjne w klinice – aspekty prawne

Wytwarzanie odpadów w gabinecie lekarza weterynarii jest niezwykle istotnym problemem, mającym wpływ na bezpieczeństwo sanitarne. Dlatego tak ważne jest przestrzeganie procedur przy postępowaniu z nimi. Ma to duże znaczenie nie tylko z uwagi na konieczność zachowania bezpieczeństwa sanitarnego w gabinecie, ale w dużym stopniu wpływa również na renomę świadczonych usług.

W polskim systemie prawa problematyka odpadów, nie tylko medycznych i weterynaryjnych, obejmuje szereg aktów normatywnych zarówno na szczeblu ustawowym, jak i aktów wykonawczych. Nie można także pominąć uregulowań unijnych, konieczność implementacji których wymusiło przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. W tabeli 1 wymieniono najważniejsze źródła prawa krajowego, unijnego oraz międzynarodowego dotyczące odpadów weterynaryjnych [1].

Postępowanie z odpadami w świetle polskiej ustawy o odpadach 

Niewątpliwie w polskim systemie prawa ochrony środowiska i gospodarki odpadami najważniejsze miejsce zajmuje Ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r. (u.o.)¹ [2]. Ustawodawca w art. 1 ustawy jasno zaznacza cele, jakim ma służyć. Ustawa określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi, oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Jednocześnie w sposób enumeratywny ustawodawca wyłączył z zakresu obowiązywania ustawy inne rodzaje odpadów. W tym zakresie przepisów ustawy nie stosuje się do:

• odpadów promieniotwórczych;

• biomasy w postaci odchodów podlegających przepisom Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego)²,

• produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, w tym produktów przetworzonych, objętych rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009. Z wyjątkiem tych, które są odpadami przewidzianymi do składowania na składowisku odpadów albo do przekształcania termicznego lub do wykorzystania w zakładzie produkującym biogaz lub w kompostowni, zgodnie z tym rozporządzeniem. Wyjątek obejmuje także zwłoki zwierząt, które poniosły śmierć w inny sposób niż przez ubój, w tym zwierząt uśmierconych w celu wyeliminowania chorób epizootycznych, i które są unieszkodliwiane zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009.

Przepisy ustawy stosuje się również do odpadów medycznych i weterynaryjnych, którym ustawodawca poświecił rozdział 3 działu VII [1, 2].

Definicje ustawowe 

W ustawie zdefiniowano również pojęcia odpadów, odpadów medycznych i weterynaryjnych. Przez odpady rozumie się każdą substancję lub przedmiot, których „posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest obowiązany”. Gdy mowa jest o odpadach medycznych, należy je rozumieć jako „odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny”. Z kolei gdy mowa o odpadach weterynaryjnych – rozumie się przez to „odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach” [3].

Sankcje ustawowe 

Ustawodawca przewidział także wiele przepisów karnych, sankcjonujących niestosowanie się do przepisów ustawy. Bezprawne postępowanie z odpadami ujęte zostało w art. 176 ustawy: „Kto wbrew przepisom prowadzi procesy przetwarzania odpadów w sposób niezapewniający, aby procesy te nie stwarzały zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi oraz dla środowiska, podlega karze aresztu albo grzywny”. Podobna sankcja przewidziana jest za nieprowadzenie ewidencji odpadów. Art. 180 u.o. stanowi, że „kto wbrew obowiązkowi nie prowadzi ewidencji odpadów albo prowadzi tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny”. Powyższe przepisy odnoszą się do wszystkich rodzajów odpadów. W tym katalogu zawierają się także odpady medyczne i weterynaryjne.

Istnieją ponadto sankcje dotyczące ściśle kategorii odpadów medycznych i weterynaryjnych. Przykładem jest art. 183 u.o., który dotyczy odzysku odpadów medycznych i weterynaryjnych. Przepis stanowi, że „kto poddaje odzyskowi takie rodzaje odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych, których odzysk jest niedopuszczalny, lub unieszkodliwia odpady medyczne lub odpady weterynaryjne z naruszeniem art. 95 ust. 1 lub 2, podlega karze aresztu albo grzywny. Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisowi art. 95 ust. 3 unieszkodliwia zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne przez ich współspalanie. Tej samej karze podlega, kto wbrew przepisowi art. 95 ust. 4, 5 lub 6 nie wydaje, nie przekazuje lub nie przechowuje dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie”³ [4].

Klasyfikacja odpadów 

Kolejną ważną kwestią jest dokonanie prawidłowej klasyfikacji odpadów, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych. Ustalenie rodzaju wytwarzanych w gabinecie odpadów weterynaryjnych jest ważne chociażby ze względu na jej usankcjonowanie. Aby prawidłowo tego dokonać, należy sięgnąć do wspomnianego wcześniej Rozporządzenia Ministra Środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów⁴, które określa sposób klasyfikowania odpadów oraz katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych. Jako odpady medyczne i weterynaryjne zostały zaklasyfikowane przez polskiego ustawodawcę do grupy 18. Zostały one wymienione w tabeli 2.

Jak wynika z tabeli, na szczególną uwagę zasługują odpady niebezpieczne. Zgodnie z art. 6 u.o. odpadami niebezpiecznymi są odpady wskazane w katalogu odpadów, określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 4 ust. 3, jako odpady niebezpieczne, z zastrzeżeniem art. 7 u.o.⁵ Ponadto ustawodawca zakazuje zmiany klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na odpady inne niż niebezpieczne przez ich rozcieńczanie lub mieszanie ze sobą, lub z innymi odpadami, substancjami lub materiałami. Działanie takie prowadzić miałoby do obniżenia początkowego stężenia substancji niebezpiecznych do poziomu niższego niż ten określony dla odpadów niebezpiecznych [5].

Unieszkodliwianie odpadów  

Na podmiocie wykonywającym działalność gospodarczą, która związana jest bezpośrednio z wytwarzaniem odpadów niebezpiecznych, a do takich należą także odpady medyczne i weterynaryjne, ciąży obowiązek przekazania ich innym podmiotom celem unieszkodliwienia. Zobowiązują do tego przepisy ustawy o odpadach. W rozumieniu art. 3 u.o. przez unieszkodliwienie odpadów należy rozumieć poddanie ich procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych wymienionym w załączniku do ustawy⁶, w szczególności ich termicznej obróbce.

Wynika z tego zatem, że lekarz weterynarii prowadzący działalność leczniczą zwierząt, a będący posiadaczem odpadów niebezpiecznych w rozumieniu przepisów ustawy, nie może na własną rękę prowadzić również działalności polegającej na ich unieszkodliwianiu, zwłaszcza że obowiązek ten od 2010 roku wymaga dostosowania warunków technicznych prowadzenia działalności do przepisów ustawy i uzyskania odpowiedniej decyzji administracyjnej starosty właściwego miejscowo dla miejsca prowadzenia działalności.

Dotychczasowe pozwolenia, zezwolenia i decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi w zakresie dotyczącym unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych innymi metodami niż termiczne przekształcanie zachowały moc jedynie na 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 12 marca 2010 r. Wynika z tego, że od 12 marca 2011 roku na wszystkich podmiotach będących posiadaczami odpadów niebezpiecznych (w tym zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych) ciąży obowiązek przekazywania odpadów celem ich unieszkodliwiania właściwym podmiotom prowadzącym działalność w zakresie unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych [6].

Jeżeli posiadacz odpadów narusza przepisy ustawy w wymienionym zakresie i działa niezgodnie z wydanym zezwoleniem, właściwe będzie jego cofnięcie przez właściwy organ w drodze decyzji o wstrzymaniu prowadzonej działalności z rygorem natychmiastowej wykonalności. Decyzja zostaje wydana bez odszkodowania, a posiadacz odpadów musi usunąć na własny koszt negatywne dla środowiska, zdrowia ludzi i zwierząt skutki. Postępowanie w sprawie wydania decyzji wszczyna się z urzędu. Jednocześnie wytwórca i posiadacz takich odpadów niebezpiecznych może zostać wezwany do niezwłocznego zaniechania naruszeń.

Obowiązują bardziej szczegółowe zakazy dotyczące zakazu mieszania odpadów i ich zbierania. Art. 11 oraz 13a u.o. zabraniają gromadzenia zakaźnych odpadów medycznych i weterynaryjnych poza miejscami ich wytwarzania, a także ich mieszania z innymi odpadami niebezpiecznymi [6]. Organami właściwymi do wydania powyższych decyzji w zależności od ich charakteru może być regionalny dyrektor ochrony środowiska lub starosta właściwy dla miejsca siedziby prowadzącego działalność.

Lekarz weterynarii jako posiadacz odpadów 

W myśl art. 3 pkt 13 u.o. za posiadacza odpadów należy uważać każdego, kto w sposób faktyczny włada odpadami (może nim być osoba fizyczna najczęściej, także osoba prawna i jednostka organizacyjna) z wyłączeniem prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów. Na każdym posiadaczu odpadów ciążą pewne obowiązki reglamentacyjne. Jednym z nich jest uzyskanie pozwolenia na wytwarzanie odpadów. Pozwolenie to od strony formalnej jest decyzją administracyjną wydawaną na wniosek zainteresowanego, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania administracyjnego.

Przypisy:

¹ Dz.U. z 2013 r. poz. 21. Obecnie obowiązuje nowa ustawa, która implementuje unijną dyrektywę 2008/98/WE o odpadach.

² Dz.Urz. UE L 300 z 14.11.2009, z późn. zm.

³ Art. 95 1. Posiadacz odpadów medycznych lub odpadów weterynaryjnych unieszkodliwiający te odpady jest obowiązany do prowadzenia procesów unieszkodliwiania oraz do ich monitoringu, z uwzględnieniem właściwości odpadów i charakteru procesu oraz zgodnie z wymaganiami i sposobami prowadzenia unieszkodliwiania odpadów, określonymi w przepisach wydanych na podstawie ust. 11.

2. Zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne unieszkodliwia się przez termiczne przekształcanie w spalarniach odpadów niebezpiecznych.

3. Zakazuje się unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych we współspalarniach odpadów.

4. Posiadacz odpadów, który unieszkodliwia zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne w sposób określony w ust. 2 na wniosek wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, potwierdza unieszkodliwienie odpadów przez termiczne przekształcanie, wydając dokument potwierdzający unieszkodliwienie

5. Posiadacz odpadów wydaje dokument potwierdzający unieszkodliwienie w trzech egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, a drugi wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych.

⁴ Dz.U. nr 112, poz. 1206.

⁵ Posiadacz odpadów może dokonać zmiany klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na odpady inne niż niebezpieczne, jeżeli wykaże, że nie posiadają one właściwości odpadów niebezpiecznych.

⁶ Załącznik nr 6.

Piśmiennictwo:

1. Paczulski R.: Prawo ochrony środowiska. Oficyna wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000, s. 350-356.

2. Jędrośka J., Bar M.: Prawo ochrony środowiska. Podręcznik. Wydawnictwo Centrum Prawa Ekologicznego, Wrocław 2005, s. 821-847.

3. Paczulski R.: Ochrona środowiska. Zarys wykładu. Oficyna wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000, s. 115-24.

4. Radecki W.: Ustawa o odpadach. Komentarz. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2012, s. 67-72.

5. Korzeniowski P.: Prawa i obowiązki przedsiębiorców w ochronie środowiska. Zarys encyklopedyczny. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010, s. 255-57.

Autor:
lek. med. Łukasz Pilarz
Indywidualna praktyka lekarska, Gliwice

Zdjęcia:

Fotolia

Streszczenie:
Ważnym problemem mającym wpływ na bezpieczeństwo sanitarne w gabinecie lekarza weterynarii jest wytwarzanie odpadów. Dlatego bardzo istotne jest prawidłowe postępowanie z odpadami weterynaryjnymi. W artykule wymienione zostały najważniejsze akty prawne dotyczące zasad gospodarki nimi, sankcje karne przewidziane za nieprzestrzeganie przepisów oraz klasyfikacja odpadów weterynaryjnych.

 Słowa kluczowe:
odpady weterynaryjne, unieszkodliwianie odpadów, klasyfikacja odpadów.