Zespół pozostawionego jajnika

Zespół pozostawionego jajnika (ORS) jest to szereg objawów klinicznych sugerujących obecność funkcjonalnej tkanki jajnikowej u samicy, która wcześniej została poddana owariohisterektomii. Stan ten nie wynika z zachodzących zmian patologicznych w organizmie samicy, lecz jest jednym z możliwych powikłań po zabiegu gonadektomii. W zależności od źródła, szacuje się, iż ORS dotyczy 17-43% samic poddanych temu zabiegowi. Zespół pozostawionego jajnika statystycznie częściej obserwowany jest u suk niż u kotek, co może wynikać z różnic anatomicznych między tymi gatunkami takich jak: głębokość jamy brzusznej i klatki piersiowej, ilość tkanki tłuszczowej w okolicy jajnikowej oraz grubość więzadeł własnych jajnika. ORS najczęściej dotyczy prawego jajnika, co prawdopodobnie jest spowodowane jego bardziej doczaszkową lokalizacją, z której wynikają ewentualne trudności w usunięciu całej tkanki jajnikowej.

Patogeneza i objawy kliniczne zespołu pozostawionego jajnika

Pozostawiona tkanka jajnikowa na skutek rewaskularyzacji staje się zdolna do produkcji hormonów płciowych, co prowadzi do występowania objawów typowych dla proestrus i estrus. Wznowienie aktywności hormonalnej pozostawionej tkanki może wystąpić w okresie od kilku miesięcy do nawet kilku lat od zabiegu gonadektomii. Wówczas obserwuje się wypływ z pochwy, obrzęk zewnętrznych narządów płciowych, behawior typowy dla samicy w rui oraz atrakcyjność dla samców. W skrajnych przypadkach możliwe jest rozwinięcie się ciąży urojonej bądź objawów hiperestrogenizacji (wyłysień, hiperpigmentacji skóry, częstomoczu, polidypsji/poliurii, utraty masy ciała). W literaturze opisywane są również przypadki występowania cichej rui u samic z pozostawioną tkanką jajnikową. Wykazano, że w ORS na pozostawionym jajniku mogą powstać pęcherzyki jajnikowe, torbiele, ciałka żółte oraz guzy. Nowotworami najczęściej diagnozowanymi w pozostawionej tkance jajnikowej są te wywodzące się ze sznurów płciowych, guz komórek warstwy ziarnistej jajnika, gruczolaki i gruczolakoraki. Po dłuższym czasie może dojść również do rozwoju zmian nowotworowych w gruczole mlekowym, cukrzycy, ropnego zapalenia kikuta macicy czy zapaleń sromu.

Diagnostyka zespołu pozostawionego jajnika

W toku diagnostycznym zespołu pozostawionego jajnika poza wywiadem i podstawowym badaniem klinicznym, istotnym jest wykonanie badania ginekologicznego oraz badań dodatkowych takich jak cytologia pochwy, badania ultrasonograficzne oraz oznaczenie stężeń hormonów we krwi obwodowej.

W przypadkach dyskusyjnych można wykonać test stymulacji hormonalnej jajników, który polega na dożylnej podaży GnRH oraz oznaczeniu stężeń hormonów jajnikowych przed podaniem, 10, 60 i 120 minut po podaniu. Wzrost stężenia hormonów świadczy o obecności aktywnej tkanki jajnikowej.

Oznaczenie stężenia hormonu anty- Mullerowskiego (AMH) może być również jedną z metod diagnostycznych ORS. U dorosłych niekastrowanych suk stężenie AMH wynosi powyżej 0,5 ng/ml, u sterylizowanych poniżej 0,02 ng/ml. Stężenie tego hormonu u samic z pozostawioną tkanką jajnikową osiąga podobne wartości do tych, które są obserwowane u niesterylizowanych.

Jeśli wykonywana jest laparotomia zwiadowcza istotnym jest, dokładne zbadanie całej jamy brzusznej. W celu potwierdzenia czy odnaleziona i usunięta tkanka jest faktycznie fragmentem pozostawionego jajnika, warto wykonać badanie histopatologiczne.

Diagnostyka różnicowa zespołu pozostawionego jajnika

Podczas diagnostyki różnicowej należy wziąć pod uwagę schorzenia powodujące występowanie wydzieliny z dróg rodnych tj. nowotwory pochwy, zapalenia pochwy, ropne zapalenia kikuta macicy, koagulopatie oraz jatrogenna hiperestrogenizacja (np. na skutek kontaktu z estrogenami przyjmowanymi przez właścicielki).

Obraz ultrasonograficzny tkanki ziarninowej w miejscu podwiązania krezki jajnika, zapalenie oraz obrzęk kikuta jajnika mogą zwiększyć ryzyko fałszywie dodatnich wyników badań w kierunku ORS, co należy brać pod uwagę.

Postępowanie terapeutyczne – leczenie zespołu pozostawionego jajnika

Leczeniem z wyboru jest chirurgiczne usunięcie pozostawionej tkanki jajnikowej. Zaleca się przeprowadzenie diagnostyki oraz zabiegu w czasie proestrus, estrus lub diestrus, ponieważ zmiany zachodzące na jajnikach w trakcie tych faz cyklu ułatwią wizualną identyfikację tkanki. Najczęściej zabieg przeprowadzany jest z cięcia w linii białej, jednakże niektórzy autorzy sugerują, iż bardziej właściwą metodą jest laparoskopia, której zaletami są mniejsze manipulacje tkankami wewnątrz jamy brzusznej oraz krótszy czas rekonwalescencji po zabiegu.

Bibliografia

1. 1. Johnston S. D, Root Kustritz M. V., Olson P.N.S, Canine and Feline Theriogenology, wyd. SAUNDERS, 2001, s. 299-301
   2. Fontes, G. S., & McCarthy, R. J. (2020). Ovarian remnant syndrome in a cat with ovarian tissue in the omentum. Journal of the American Veterinary Medical Association, 257(6), 631–634.
   3. Parker, K., & Snead, E. (2014). Atypical Presentation of Ovarian Remnant Syndrome in a Dog. Journal of the American Animal Hospital Association, 50(4), e1–e5.
   4. Ball, R. L., Birchard, S. J., May, L. R., Threlfall, W. R., & Young, G. S. (2010). Ovarian remnant syndrome in dogs and cats: 21 cases (2000–2007). Journal of the American Veterinary Medical Association, 236(5), 548–553.
   5. Giziński S, Gajewski Z. Petrajtis M. (2011) Zespół pozostawionego jajnika u suk i kotek – fakty i mity. Magazyn Weterynaryjny 2011/ 08
   6. Van Nimwegen, S. A., Van Goethem, B., de Gier, J., & Kirpensteijn, J. (2018). A laparoscopic approach for removal of ovarian remnant tissue in 32 dogs. BMC Veterinary Research, 14(1).
   7. Percival A, Singh A, Gartley C, Balsa I, Case JB, Mayhew PD, Oblak M, Brisson BA, Runge JJ, Valverde A, Alex Zur Linden R, Gatineau M. Single-Port Laparoscopic Treatment and Outcome of Dogs with Ovarian Remnant Syndrome: 13 Cases (2010-2018). J Am Anim Hosp Assoc. 2020 Mar/Apr;56(2):114-119.
   8. Max A., Praktyczne wykorzystanie wiedzy o hormonie antymullerowskim. Życie weterynaryjne92 (11)/ 2017 s. 822- 825

Autor:

lek. wet. Kinga Domrazek, Pracownia Rozrodu Małych Zwierząt, Katedra Chorób Małych Zwierząt i Klinika, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego