Dodano: 29.08.2019, Kategorie: Dermatologia
Pęcherzyca liściasta u kotów
Autoimmunologiczne choroby skóry u kotów
Autoimmunologiczne choroby skóry u kotów nie należą do najbardziej powszechnych problemów tego gatunku, ale nie są też rzadkością. W Polsce, w badaniach opublikowanych w roku 2013 [11], choroby autoimmunologiczne stanowiły niecałe 7% wszystkich problemów dermatologicznych diagnozowanych u tego gatunku. U kotów najbardziej powszechnymi dolegliwościami z tej grupy są choroby pęcherzowe, z których największy odsetek stanowi pęcherzyca liściasta. Pozostałe choroby autoimmunologiczne, jak toczeń rumieniowaty czy pemfigoid, rozpoznawane są sporadycznie. W artykule opisujemy najpowszechniejszą z chorób autoimmunologicznych kotów – pęcherzycę liściastą.
Jak wspomniano, jednostka ta jest najczęstszą chorobą autoimmunologiczną skóry u kotów. Publikacje zachodnie częstotliwość jej występowania oceniają w sposób zbliżony do badań publikowanych w Polsce. Według Angusa jest to 2-10% przypadków dermatologicznych, trafiających do klinik [1]. Inni autorzy szacują jej występowanie na niższym poziomie, na około 1-1,5% przypadków dermatologicznych [15]. Trudno określić, jakie rasy kotów należą do predysponowanych do jej rozwoju.
Niektórzy autorzy podają, że tego typu uwarunkowania nie występują [3]. Najliczniej notowana była ona u krótkowłosych kotów europejskich, kotów himalajskich, kotów syjamskich i perskich. Takie występowanie może być związane z rozpowszechnieniem tych ras i niekoniecznie odzwierciedla rzeczywistą predyspozycję rasową. Ponadto opisywano przypadki pęcherzycy liściastej u kotów rasy maincun, kotów somalijskich, ragamuffin, szkockich zwisłouchych [1]. Nie stwierdzono predyspozycji związanej z płcią czy
z wiekiem, choroba była rozpoznawana u zwierząt od 1 do 17 roku życia [9, 12]. Autorzy rozpoznawali omawianą chorobę jedynie u krótkowłosych kotów europejskich.

Fot. 1. Typowa lokalizacja zmian w pęcherzycy liściastej na małżowinach usznych. Widoczne są wyłysienia, strupy i nadżerki.

Fot. 2. Wyłysienia strupy i nadżerki na granicy skóry i błony śluzowej okolicy warg.
Jak wspomniano, jednostka ta jest najczęstszą chorobą autoimmunologiczną skóry u kotów. Publikacje zachodnie częstotliwość jej występowania oceniają w sposób zbliżony do badań publikowanych w Polsce. Według Angusa jest to 2-10% przypadków dermatologicznych, trafiających do klinik [1]. Inni autorzy szacują jej występowanie na niższym poziomie, na około 1-1,5% przypadków dermatologicznych [15].
Trudno określić, jakie rasy kotów należą do predysponowanych do jej rozwoju. Niektórzy autorzy podają, że tego typu uwarunkowania nie występują [3]. Najliczniej notowana była ona u krótkowłosych kotów europejskich, kotów himalajskich, kotów syjamskich i perskich. Takie występowanie może być związane z rozpowszechnieniem tych ras i niekoniecznie odzwierciedla rzeczywistą predyspozycję rasową. Ponadto opisywano przypadki pęcherzycy liściastej u kotów rasy maincun, kotów somalijskich, ragamuffin, szkockich zwisłouchych [1]. Nie stwierdzono predyspozycji związanej z płcią czy z wiekiem, choroba była rozpoznawana u zwierząt od 1 do 17 roku życia [9, 12]. Autorzy rozpoznawali omawianą chorobę jedynie u krótkowłosych kotów europejskich.
Pęcherzyca liściasta w większości przypadków jest idiopatyczna, tzn. nie da się określić przyczyn jej powstania. W niektórych przypadkach wiadomo, że może się rozwinąć po podaniu pewnych leków lub w przebiegu chorób nowotworowych. Taki przypadek został opisany, dotyczył zwierzęcia z rozpoznanym grasiczakiem [5]. W odniesieniu do przyczyn polekowych opisywano jej występowanie u zwierząt po podaniu takich preparatów jak doksycyklina, ampicylina oraz cymetydyna. Rzadziej zdarzała się u pacjentów otrzymujących itrakonazol, metimazo [2-4, 12]. Niektórzy autorzy sugerują, że w związku z obecnością w bioptatach znacznego nacieku złożonego z mastocytów istnieje związek pomiędzy pęcherzycą liściastą a chorobami alergicznymi [2].
Za objawy kliniczne odpowiada wytworzenie przeciwciał w stosunku do desmosomów łączących komórki naskórka, co prowadzi do niszczenia połączeń międzykomórkowych [3]. Docelowym białkiem dla powstających przeciwciał jest desmogleina 1.
Pęcherzyca liściasta – objawy kliniczne
Typową lokalizacją zmian jest głowa zwierzęcia, szczególnie często są to małżowiny uszne, ponadto zmiany mogą dotykać opuszek palcowych. Najwcześniej pojawią się na nieowłosionej części małżowin (co jest bardzo charakterystyczne dla kotów), grzbiecie, w pachwinach i na brzuchu (w okolicy brodawek sutkowych) [10]. Jedynie wyjątkowo choroba przyjmuje charakter uogólniony [7, 8, 9, 12]. Na głowie, poza małżowinami usznymi, zmiany obecne są często na grzbiecie i lusterku nosa (rzadko) oraz w okolicy okołooczodołowej. Taka lokalizacja dotyczy 80% chorych kotów.
W przypadku gdy procesem chorobowym objęte są opuszki palcowe prowadzi to do deformacji pazurów. Ponadto w tego typu przypadkach może być stwierdzane nadmierne rogowacenie opuszek kończyn, jak również serowaty brązowy wysięk gromadzący się w przestrzeniach międzypalcowych [2, 7].
Typowymi wykwitami w przebiegu choroby są strupy, nadżerki i łuski. I takie wykwity obserwujemy w większości przypadków. Wprawdzie na początku choroby pojawiają się pęcherzyki i krosty, jednak obecne są one przez bardzo krótki czas i ulęgają przekształceniu w wykwity wtórne. Ponadto, można obserwować demarkacje wierzchnich warstw naskórka, który łatwo oddziela się razem z włosem, co prowadzi do powstawania wyłysień. Świąd w przebiegu choroby jest zmienny, u znacznej części chorych kotów występuje.
Poza objawami dotyczącymi skóry zwykle brak jest objawów ogólnych (co odróżnia chorobę od pęcherzycy zwykłej, gdzie objawy ogólne są powszechniejsze). Jedynie wyjątkowo występują utrata apetytu, spadek masy ciała, posmutnienie i gorączka. Jeśli objawy dotykają opuszek palcowych, występuje również kulawizna [12]. W badaniach laboratoryjnych najczęściej nie ma zmian, niekiedy można stwierdzić średniego stopnia leukocytozę, neutrofilię, nieznaczną nieregeneratywną niedokrwistość [15].

Fot. 3. Nadżerki wyłysienia i przeczosy u kota z pęcherzycą liściastą. Zmiany lokalizują się na głowie i okolicy okołooczodołowej widoczny również obrzęk powiek.

Fot. 4. Obraz cytologiczny preparatu odciskowego z przypadku pęcherzycy liściastej. Widoczne liczne keratynocyty akantolityczne oraz granulocyty kwasochłonne i obojętnochłonne. Barwienie met. Diff-Quick, pow. 1000 x.
Rozpoznanie pęcherzycy liściastej
W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić inne choroby autoimmunologiczne, jak: pemfigoid, pęcherzyca zwykła oraz dermatofitozy i inwazje świerzbowców (notoedroza, sarcoptoza).
Dużą wartość diagnostyczną ma badanie cytologiczne. W preparacie widoczne są liczne akantolityczne keratynocyty oraz granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne. Komórki akantolityczne, chociaż typowe dla pęcherzyc, nie są dla nich patognomoniczne (mogą pojawiać się również w przypadku głębokich ropnych zapaleń skóry). Do badania cytologicznego najlepiej nadaje się materiał ze świeżych krost, a w przypadku ich braku preparat dociskowy należy wykonać spod świeżych strupów po ich uprzednim zdjęciu jałową igłą.
Pęcherzyca liściasta – badanie histopatologiczne
Ostateczne rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania histopatologicznego. Do badania zaleca się pobrać materiał przynajmniej z trzech różnych miejsc, co zwiększa szansę na znalezienie typowych zmian [1]. W preparatach pochodzących z wczesnych zamian widoczne są pęcherzyki wypełnione komórkami akatolitycznymi. Jak wspominano przy opisie objawów klinicznych, tego typu wykwity są bardzo krótkotrwałe i szybko ulegają przekształceniu w krosty. W krostach obecne są, oprócz komórek akantolitycznych, również granulocyty obojętnochłonne oraz nieliczne eozynofile i mastocyty. Zarówno pęcherzyki, jak i powstałe z nich krosty lokalizują się pod warstwą rogową lub w warstwie ziarnistej [3, 10]. Keratynocyty akantolityczne mogą być stwierdzane również pod strupami. Ponadto mogą być widoczne egzocytozy garnulocytów obojętnochłonnych, mikroropnie w naskórku lub przy ujściu mieszków włosowych [15].
Typowy objaw w histopatologii pęcherzycy liściastej
Bardzo typowym objawem w histopatologii pęcherzycy liściastej jest rekornifikacja – ponowne powstawanie warstwy rogowej pod krostą. Rekornifikacja odróżnia pęcherzycę liściastą od zakażeń bakteryjnych, w przypadku których tego typu objaw nie występuje [9]. Komórki akantolityczne często wykazują cechy apoptozy, mogą się łączyć, tworząc tzw. „wyspy”, łącząc się po kilka ze sobą. Jeżeli występuje zapalenie skóry właściwej, to obecny jest mieszany okołonaczyniowy naciek, bywa też, że lokalizuje się on poniżej naskórka, mogą również występować obrzęk i przekrwienie [3].

Fot. 5. Kot z pęcherzycą lisciastą, na opuszkach palcowych widoczne liczne łuski i strupy.

Fot .6. Kot z pęcherzyca liściasta (powstała na skutek reakcji na podawanie leków). Widoczne zmiany dotyczące grzbietu nosa w postaci wyłysienia strupów i nadżerek, zmiany nie dotykają lusterka nosa.
Leczenie pęcherzycy liściastej
Nieliczne przypadki choroby, w których znana jest przyczyna, tzn. te, które występują jako następstwo reakcji polekowych, ustępują po zaprzestaniu podawania leków będących przyczyną ich powstawania [1].
Podstawowym leczeniem pozostaje podawanie leków immunosupresyjnych. Najczęściej stosowane są glikokortykosteroidy. Zalecanymi są prednizolon (2-4 mg/kg m.c.), deksametazon (w dawce 0,1-0,2 mg/kg m.c.), metylprednizolon (w dawce 3-5 mg/kg m.c.), tramcinolon (w dawce 0,6-2 mg/kg m.c.). Początkowa dawka w przypadkach uogólnionych i przewlekłych może być znacznie wyższa, niż podano, przykładowo w przypadku prednizolonu może wynosić 8 mg/kg m.c. [3]. Predniozolon stosowany jako jedyne leczenie jest skuteczny w większości przypadków (97%). Czas leczenia wynosi około 8 tygodni [16]. Triamcinolon uważany jest również za bardzo skuteczny glikokortykosteroid w leczeniu pęcherzycy liściastej, skuteczniejszy nawet niż chlorambucil czy sole złota. W miarę poprawy stanu i ustępowania zmian należy podawać je co drugi dzień, a następnie redukować dawkę o 10-25% co 2-4 tygodnie [1].
Innym skutecznym w leczeniu choroby lekiem jest chlorambucil, który wykazuje działanie również w przypadkach, w których glikokortykosteroidy nie przynoszą poprawy. Lek ten należy stosować w dawce 0,1 mg/kg m.c. raz dziennie lub 0,2 mg/kg m.c. co drugi dzień. Można używać go łącznie z glikokortykosteroidami. Leczenie prowadzone jest przez 4-8 tygodni. Możliwe skutki uboczne związane z podawaniem chlorambucilu to wymioty, biegunka, supresja szpiku kostnego. W związku z ostatnim skutkiem ubocznym podczas leczenia wskazane jest wykonywanie badania hematologicznego w dwutygodniowych odstępach.
Kolejnym możliwym do zastosowania w przypadku pęcherzycy liściastej sposobem leczenia jest chryzoterapia. Można podawać aurotioglukozę iniekcyjnie w odstępach tygodniowych przez 6-12 tygodni w dawce 1 mg/kg m.c. Po uzyskaniu poprawy częstotliwość podawania leku należy zmniejszyć i podawać go co 2-4 tygodnie. Leczenie to obarczone jest skutkami ubocznymi w postaci kłębkowego zapalenia nerek, trombocytopenii, supresji szpiku kostnego, wskazane jest więc wykonywanie badań hematologicznego, biochemicznego z surowicy krwi oraz badania moczu w odstępach dwutygodniowych.
Kolejnym lekiem możliwym do zastosowania jest cyklopsoryna. Cykolosporyna w jednym z przypadków była podawana kotu w dawce 15 mg/kg m.c. raz dziennie i po początkowej poprawie doszło do nawrotu zmian, które nie reagowały na lek nawet mimo podniesienia dawki do 25 mg/kg m.c. [13]. Z kolei w badaniach publikowanych w 2012 roku wykazano, że cyklosporyna w dawce 5-7 mg/kg m.c. jest skuteczna w leczeniu choroby, jedynie w niektórych przypadkach niezbędne było dodatkowe stosowanie glikokortykosteroidów miejscowo [6]. Informacje na temat jej zastosowania w przypadku opisywanej choroby są jednak nieliczne, a leczeniu poddano niewielką grupę kotów.
Azatiopryna, która polecana jest w leczeniu chorób autoimmunologicznych u psów, nie powinna być stosowana u kotów, ponieważ prowadzi do silnej supresji szpiku kostnego [3]. Około 10% przypadków nie odpowiada na leczenie i poddawana jest eutanazji [15]. Po cofnięciu się objawów klinicznych powszechne jest występowanie nawrotów po odstawieniu leków. By im zapobiec, w niektórych przypadkach niezbędne jest ciągłe podawanie leków. Skuteczny może być prednizolon w dawce 1,2 mg/kg m.c. dawkowany co tydzień [16].
Piśmiennictwo:
1. Angus J.C.: Dermatology secrets: pemphigus foliaceus in cats. North American Veterinary
Conference 2005, Flórida. Proceedings of the NAVC: North American Veterinary Conference.
2. Chandler E.A., Gaskel C.J., Gaskel R.M.:Feline Medicine and Therapeutics. Blackwell Publishing
2004.
3. Gross T.L., Ihrke P.J., Walder E.J., Affolter W.K.: Skin diseases of dogs and cats. Clinical and histopathological diagnosis. Blackwell Science, Oxford, 2005
4. Guaguere E. Degorce-Rubiales F.: Drug-induced erythema multiforme or drug-induced pemphigus foliaceus: a case report. “Vet. Dermatol.” 15 (Suppl. 1), 57.
5. Hill P.B., Brain P., Collins D. et al.: Putative paraneoplastic pemphigus and myasthenia
gravis in a cat with a lymphocytic thymoma.”Vet Dermatol.” 2013, 24, 646-649.
6. Irwin K.E., Beale K.M., Fadok V.A.: Use of modified ciclosporin in the management of feline pemphigus foliaceus: a retrospective analysis.” Vet Dermatol.” 2012, 23, 403-e76.
7. Mueller R.S.: Immune-mediated Skin Diseases. 50° Congresso Nazionale Multisala SCIVAC, 2005, Rimini, Italia.
8. Olivry T., Chan L.S.: Autoimmune Blistering in Domestic Animals. “Clin. Dermatol.” 2001;19:750-760.
9. Olivry T.: A review of autoimmune skin diseases in domestic animals: I – Superficial pemphigus. “Vet. Dermatol.”17; 291-305.
10. Peterson A., McKay L.: Crusty cats: feline pemphigus foliaceus. “Compend Contin Educ Vet.” 2010, 32, E1-4.
11. Pomorska-Handwerker D.: Choroby dermatologiczne u psów i kotów w Polsce 2013. Royal Canin. Niepołomice, 2013.
12. Preziosi D.E., Goldschmidt M.H. et al.: Feline pemphigus foliaceus: a retrospective analysis
of 57 cases. “Vet. Dermatol.” 2003, 14, 313-321.
13. Robson D.C. Burton G.G.: Cyclosporin: applications in small animal dermatology. “Vet. Dermatol.” 2003,14, 1-9 1
14. Rosenkrantz W.S.: Pemphigus: current therapy. “Vet. Dermatol.” 2004, 15, 90-98
15. Scott D.W., Miller W.H., Griffin C.E.: Veterinary Dermatology. W.B. Saunders Company Philadelphia 2001.
16. Simpson D.L., Burton G.G.: Use of prednisolone as monotherapy in the treatment of feline pemphigus foliaceus: a retrospective study of 37 cats. “Vet. Dermatol.” 2013, 24, 598-601.
Autor:
dr n. wet. Marcin Szczepanik, dr n. wet. Piotr Wilkołek
Zakład Diagnostyki Klinicznej i Dermatologii Weterynaryjnej UP w Lublinie
Zdjęcia:
Udostępnione przez autora.