Onychodystrofia toczniowa u psów, zasady diagnostyki i terapii

Dermatozy topograficzne

Choroby dotyczące pazurów nie należą do najpowszechniej występującym problemów w dermatologii weterynaryjnej. Można je uważać za dermatozy topograficzne, czyli takie które dotyczą określonej okolicy ciała zwierzęcia. Należą do nich, poza problemami pazurów, choroby lusterka nosa, małżowin usznych, dalszych części kończyn itp. Dla ułatwienia zrozumienia niniejszego tekstu w tabeli na końcu tekstu przedstawiona została terminologia dotycząca problemów związanych z pazurami.

Onychodystrofia toczniowa lub toczniowe zniekształcenie pazurów

W niniejszym artykule pragnę przybliżyć czytelnikom chorobę określaną w literaturze jako onychodystrofia toczniowa lub toczniowe zniekształcenie pazurów (ang. symetrical lupid onychodystrophy, lupoid onychitis) W nowszej literaturze występuje ona również pod nawami:  toczniowe zapalenie macierzy pazura oraz symetryczna utrata pazurów. Obecna nazwa choroby (lupod onychodystrophy) została zaproponowana przez Scotta w 1995 roku. Tworząc nawę autor brał pod uwagę cechy histopatologiczne, które są zbliżone, a wręcz identyczne, do tych jakie obserwujemy w przypadku tocznia rumieniowatego

Choroba wraz z toczniem rumieniowatym uważana jest za problem z grupy tocznia i wraz z takimi chorobami jak toczeń pęcherzowy i złuszczający zaliczana jest do jego rzadkich jego form lub do chorób toczniopodobnych.

Rasy, u których występuje toczniowe zniekształcenie pazurów 

Toczniowe zniekształcenie pazurów najczęściej spotykane jest u takich ras psów jak  boksery, bordel collie, gordon setery, greyhoundy, labrador retrivery, owczarki niemieckie, sznaucery miniaturowe i olbrzymie.

Powody rozwoju choroby są nie są znane, predyspozycje rasowe wskazują na udział czynników genetycznych, (genetyczne uwarunkowania choroby udowodniono u seterów angielskich i gordon seterów), ponadto wymienia się przyczyny żywieniowe, metaboliczne, poszczepienne, laiszmanioze oraz czynniki autoimmunologiczne lub te związane z immunosupresją względnie z chorobami alergicznymi jak atopia czy alergia pokarmowa.

Toczniowe zniekształcenie pazurów dotyka głownie psy w wieku od 3 do 8 lat, a jedynie wyjątkowo zdarza się u zwierząt młodych. W przebiegu choroby dochodzi do zapalenia łożyska pazurów, co w konsekwencji prowadzi do utraty jednego lub większej ilość pazurów. Ponadto w czasie choroby z okolicy łożyska pazura może wydobywać się ropny lub ropno-posokowaty wysięk.  Po odpadnięciu pazurów po pewnym czasie występuje zwykle samoistny ich odrost, ale pazury, które odrosną są zniekształcone (krótkie, kruche, łamliwe miękkie, suche). W związku z utratą pazurów występuje kulawizna. Choroba nie dotyczy innych układów poza łożyskiem pazura i poza zmianami dotyczącymi pazurów u chorych psów nie stwierdza się innych objawów.

Objawy kliniczne toczniowego zniekształcenia pazurów

Objawy kliniczne są dosyć typowe. Na toczniowe zniekształcenie pazurów wskazuje utrata jednego lub kilku pazurów, które następnie odrastają w postaci zniekształconej. By uzyskać pewność co do rozpoznania choroby niezbędne jest pobranie wycinka i wykonania badania histopatologicznego. Jest to szczególnie istotne w przypadku gdy objawy dotykają jednego palca, co może wskazywać na problemy nowotworowe. Najczęściej popierany jest materiał poprzez amputacje trzeciego paliczka. Opracowana przez Mullera i Olivriego jest również metoda pobierania materiału bez amputacji paliczka, ale nie w każdym wypadku ilość pobranego materiału jest wystarczająca do rozpoznania. Cechy histopatologiczne są podobne (właściwie identyczne) do tych jakie obserwujemy w przypadku tocznia rumieniowatego. Typowy jest naciek zapalny z komórek jednojądrzastych lokalizujący się na granicy naskórka i skóry właściwej czyli liszajowate zapalenie skóry.  Ponadto stwierdzane jest zwyrodnienie wodniczkowe keratynocytów warstwy podstawnej, co prowadzi do nietrzymania pigmentu. Niekiedy stwierdzana jest egzocytoza limfocytów i granulocytów obojętnochłonnych. Badania laboratoryjne nie są szczególnie przydatne w diagnostyce, typowe dla tocznia rumieniowatego przeciwciała przeciwko jądrom komórkowych (przeciwciała przeciwjądrowe) w toczniowym zniekształcenia pazurów spotykane są jedynie wyjątkowo. Nie stwierdza się też nieprawidłowości w badaniach hematologicznych oraz biochemicznych surowicy krwi.

Leczenie toczniowego zniekształcenia pazurów

Leczenie choroby opiera się na podawaniu leków o działaniu immunosupresyjnym lub przeciwzapalnych. W odróżnieniu od tocznia rumieniowatego zwykle wystarczające są leki w mniejszych dawkach, które podaje się również krócej. Dobre efekty przynosi stosowanie tetracykliny i niacinamidu doustnie. U psów o masie ciała powyżej 10 kg podaje się 500 mg, o zaś o masie poniżej 10 kg  250 mg obu leków. Początkowo podaje się je co 8 godzin, a w miarę poprawy stanu częstotliwość podawania ogranicza się do 2 razy na dobę. Innym lekiem użytecznym w leczeniu jest doksycyklina w dawce 5 do 10 mg/ kg m.c., podawana  jeden raz dziennie. Interesującą i dość skuteczną metodą, a ponadto bez efektów ubocznych, jest zastosowanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6 i omega-3. Kwasy te należy stosować przez co najmniej kilka tygodni. Skuteczna może być pentoksyfilina (10 do 25 mg/kg m.c.). Lek podawany jest co 2-3 razy dziennie. Rzadziej stosowanym lekiem jest klofazymina (2 mg/kg m.c. jeden raz dziennie). Ponadto skuteczna jest azatiopryna (2 mg/kg m.c.  jeden raz dziennie). Po uzyskaniu poprawy należy dążyć o zmniejszenia dawki leku do połowy i podania jej co drugi dzień. Również cyklosporyna (5 mg/kg m.c jeden raz dziennie) jest skuteczna w wielu przypadkach. Skuteczność leczenia można podnieść łącząc leki, jak wielonienasycone kwasy tłuszczowe w połączeniu z tetracykliną/niacynamidem lub doksycykliną/niacynamidem lub pentoksyfiliną, ewntualnie pentoksyfilina może być podawana również z azatiopryną.

Brak poprawy po stosowaniu wymienionych metod powinien być powodem sięgnięcia po glikokortykosteroidy, które wykazują skuteczność już w dawkach przeciwzapalnych (inaczej niż w toczniu rumieniowatym gdzie zawsze podawane są dawki immunosupresyjne). Polecić można prednizolon lub prednizon w początkowej dawce 1 mg/kg m.c. jeden raz dziennie, (sugeruje się niekiedy rozpoczęcie leczenia od wyższej dawki 2,2 mg/kg m.c.) w miarę poprawy dawkę należy stopniowo redukować, do połowy i podawać co drugi dzień. Żadna z przedstawionych metod nie gwarantuje jednak całkowitego wyleczenia wszystkich przypadków, niekiedy konieczne jest zastosowanie kolejno kilku z tu zaproponowanych. Zdarzają się przypadki samoistnego ustąpienia objawów choroby.  W przypadkach, gdzie przyczyną są alergie, jak alergia pokarmowa właściwe leczenie (dieta eliminacyjna) również przynosi poprawę.

Efekty leczenia toczniowego zniekształcenia pazurów

Efekty leczenia, niezależnie od obranej metody pojawią się po około 2 miesiącach, a niekiedy później. Jeżeli stwierdzi się  wtórne zakażenia bakteryjne, należy je leczyć antybiotykoterapią ogólnoustrojową zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami (najczęściej stosowana jest amoksycylina z kwasem klawulanowym lub cefalosporyny). W przypadku bólu należy ponadto podawać niesterydowe leki przeciwzapalne jak meloksykam lub karprofen. Za całkowite wyleczenie należy uznać sytuację, w której dochodzi do odrostu wszystkich pazurów w prawidłowym kształcie oraz nie występują objawy kulawizny i bolesności.

Tab.1. Terminologia nieprawidłowości pazurów u psów

Autor: dr hab. Marcin Szczepanik

kryll@poczta.onet.pl

Zdjęcia: Z zasobów autora

Zalecana literatura:

Auxilia ST, Hill PB, Thoday KL.Canine symmetrical lupoid onychodystrophy: a retrospective study with particular reference to management. J Small Anim Pract. 2001, 42,82-7.

Bergvall K. Treatment of symmetrical onychomadesis and onychodystrophy in five dogs with omega-3 and omega-6 fatty acids. Vet. Dermatol. 1998,  9, 263-268.

Dahlgren, S., Ziener, M.L., Lingaas, F. A genome-wide association study identifies a region strongly associated with symmetrical onychomadesis on chromosome 12 in dogs. Anim Genet 2016, 47, 708-716.

Mueller R. S., Rosychuk R. A. W. Jonas L. D., A Retrospective Study Regarding the Treatment of Lupoid Onychodystrophy in 30 Dogs and Literature Review. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 2003, 39, 139–150.

Mueller R. West S., K., Bettenay S. V. Immunohistochemical Evaluation of Mononuclear Infiltrates in Canine Lupoid Onychodystrophy. Vet. Pathol . 2004, 41, 37–43

Mueller, R.S. Olivry, T. Onychobiopsy without onychectomy: description of a new biopsy technique for canine claws. Vet. Dermatol. 1999, 10, 55–9.

Paterson S. Successful protocol for therapy of lupoid onychodystrophy: 12 dogs Vet. Dermatol. 2004, 15 (Suppl. 1), 58

Scott D.W., Rousselle S., Miller W.H. Jr Symmetrical lupoid onychodystrophy in dogs: a retrospective analysis of 18 cases (1989-1993). J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1995, 3, 194-201.

Verde M. T., Basurco A. Symmetrical lupoid onychodystrophy in a

crossbred pointer dog: long-term observations Veterinary Record (2000) 146, 376-378

Ziener Martine L Nødtvedt A. A treatment study of canine symmetrical onychomadesis (symmetrical lupoid onychodystrophy) comparing fish oil and cyclosporine supplementation in addition to a diet rich in omega-3 fatty acids Acta Veterinaria Scandinavica 2014, 56:66