Alopecia x – diagnostyka i leczenie

U pacjentów z problemami dermatologicznymi dosyć często spotykamy się z chorobami przebiegającymi z utratą włosa czyli wyłysieniami. Objaw ten związany jest głównie z dwoma przyczynami tj. do wyłysień i przerzedzeń włosa dochodzi na skutek ich mechanicznego uszkodzenie, co dotyczy chorób zapalno-świądowych (alergicznych, pasożytniczych i części infekcyjnych), oraz związanych jest z zaburzeniami dotyczącymi wzrostu włosa. W tym drugim przypadku przyczyny mogą mieć charakter genetyczny (różnego typu dysplazje mieszków włosowych) lub też metaboliczny i hormonalny. Z kolei w tej ostatniej z wymienionych przyczyn, czyli chorobach o podłożu hormonalnym czyli dermatozach endokrynogennych można wyróżniać szereg problemów odpowiedzialnych z utarte włosa. Do najczęściej występujących należą niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy czy problemy dotyczące hormonów płciowych. Jednym z mniej powszechnie rozpoznawanych problemów, którego objawami są wyłysienia jest Alopecia x. Choroba ta nie ma wprawdzie do końca poznanej przyczyny, ale jednym z prawdopodobnych wyjaśnień jej powstawania są właśnie zaburzenia dotyczące poziomu hormonów, stąd bywa uznawana za dermatozę hormonalną. W literaturze weterynaryjnej omawiana choroba występuje pod kilkoma nazwami, z których część utworzonymi na podstawie typowych objawów klinicznych choroby, predyspozycji rasowych do jej występowania lub też związana jest ze skutecznością określonych leków. Tak więc w literaturze przedmiotu alopecia x to również: pseudo cushing syndrom, zespół przypominający wrodzony rozrost nadnerczy, nabyty przerost nadnerczy, zaburzenie hormonów płciowych wytwarzanych przez nadnercza, niedobór hormonu wzrostu u dorosłych psów, hiposomatotropism u dorosłych psów, dermatoza odpowiadająca na podanie hormonu wzrostu, dermatoza odpowiadająca na kastracje, dermatoza opowiadająca na podanie estrogenów, dermatoza odpowiadająca na podanie testosteronu, dermatoza ustępująca po biopsji, dysplazja mieszków psów ras północnych, dysplazja mieszków u syberian husky i malamutów, wyłysienia po strzyżeniu, choroba czarnej skóry, zatrzymanie cyklu wzrostu włosa.

Alopecia x przyczyny choroby

Przyczyny choroby jak wspominano powyżej nie są całkowicie wyjaśnione, proponuje się kilka hipotez tłumaczących rozwój choroby. Jedną z nich są zaburzenia hormonalne: dotyczące nieprawidłowego poziom hormonu wzrostu, hormonów płciowych, lub też hormonów nadnerczowych. Za jedną z bardziej prawdopodobnych hipotez można uznać podwyższanie poziomu wytwarzanego przez nadnercza 17 hydroxyprogesteron. Wzrost tego hormonu jest spowodowany nie tyle jego zwiększoną produkcją, ale zaburzeniami w dalszej konwersji na skutek niedoboru enzymu 21 hydroksylazy. Za hipotezą tą przemawia skuteczność leczenia trilostanem. W wielu przypadkach choroby nie można jednak wykazać zaburzeń w poziomach hormonów płciowych zarówno w poziomach wyjściowych jak również po teście stymulacji ACTH. Ze swojego doświadczenie autor chciałby nadmienić, że w większości przypadków choroby, jaka została przez niego rozpoznana poziomy 17-OH progesteronu były podwyższone a suplementacjia trolostanem okazywała się skuteczna. Oczywiście obserwacja ta nie daje podstaw do pewnego uprawdopodobnienia tezy o zaburzeniach ww hormonu jako jedynej przyczyny choroby, przede wszystkim w związku z niewielką liczbą obserwacji (kilku pacjentów).

Nie jest również wykluczone, że problem związany jest z nieprawidłowym oddziaływaniem hormonów w obrębie mieszków włosowych. W jednym z badań wykazano, zwiększenie aktywności receptorów estrogenowych w mieszkach włosowych.

Nieprawidłowy poziom hormonu wzrostu, również nie może być uznany za przyczyn choroby we wszystkich przypadkach, w związku z tym, że wiele chorych psów miało prawidłowe poziomy tego hormonu. Pomimo braku faktycznego niedoboru hormonu wzrostu, jego suplementacja spowodowała odrost włosów u wielu leczonych tą metodą psów (stąd pochodzi jedna z nazw choroby jak odpowiadającej na suplementacje tym hormonem).

Silna predylekcja rasowa

W związku w silną predylekcją rasową przypuszcza się, że może być uwarunkowana genetycznie i ten pogląd znajduje coraz więcej zwolenników. Dokładny mechanizm problemów, które mogłyby wyjaśnić zaburzenia wzrostu włosa dalej pozostaje nieznany.

Najczęściej alopecia X jest rozpoznawana u pomeranianów, jak również u psów rasy chow chow, samoyed, siberian husky, szpic wilczy, alaskan malamut, pudli, bull terierów, może jednak wystąpić u każdej rasy. Najczęściej chorują psy w średnim wieku. Nie stwierdza się predyspozycji płciowych, rozwija się również u zwierząt sterylizowanych.

Tak jak w przypadku innych dermatoz hormonalnych najważniejszym objawem klinicznym choroby jest utrata włosów. Rozpoczyna się ona najczęściej od okolicy karku, tylnych powierzchni ud, ogona, grzbietu i okolicy lędźwiowej, a następnie obejmuje również boki ciała. Pierwsze wypadają włosy pokrywowe, co powoduje, że włos nabiera cech szczenięcej okrywy włosowej. Na głowie i kończynach włos zwykle pozostaje. Utrata włosa następuję bardzo powoli i może trwać nawet kilka lat. W okolicach ciała, gdzie doszło do wypadnięcia włosa skóra ulega przebarwieniu (skąd kolejna nazwa choroby: choroba czarnej skóry). W odróżnieniu od pozostałych dermatoz hormonalnych brak jest tu jakichkolwiek innych objawów niż te dotyczące skóry.

Rozpoznanie różnicowe alopecji x

W rozpoznaniu różnicowym alopecji x należy uwzględnić inne dermatozy hormonalne oraz genetycznie uwarunkowane dysplazje mieszków włosowych. Większość dermatoz hormonalnych charakteryzuje się objawami dotyczącymi również innych, poza skórą, układów. W przypadku alopeci x brak jest objawów klinicznych poza skórą, co jest istotnym elementem odróżniającym tą chorobę od nadczynności kory nadnerczy czy niedoczynności tarczycy. Pewną pomocą w diagnostyce mogą być

kryteria diagnostyczne uwzględniające zarówno cechy kliniczne jak i wyniki badan laboratoryjnych.

Kryteria te to:

• • Predyspozycja rasowa

• • Początek choroby pomiędzy 2 a 5 rokiem życia

• • Postępujące wyłysienia obejmujące tułów z przebarwieniem lub bez

• • Brak objawów klinicznych ze strony innych układów

• • Prawidłowe wyniki badań hematologicznych i biochemicznych

• • Prawidłowa funkcja tarczycy

• • Wzrost 17 hydroksyprogesteronu przed i po teście stymulacji ACTH (nie zawsze występuję)

• • Wzrost stosunku kortyzol/kreatynina w moczu (nie zawsze występuje)

• • Obniżenie stosunku kortyzol/kreatynina w moczu po teście supresji małymi dawkami deksametazonu (nie zawsze wystepuje)

• • Typowe zmiany histopatologiczne w skórze (flame folicles)

Badanie histopatologiczne w diagnostyce tej choroby

Duże znaczenie w diagnostyce ma badanie histopatologiczne, które pozwala również odróżnić chorobę od genetycznie uwarunkowanych dysplazji mieszków włosowych oraz od sezonowego łysienia boków. Wycinek powinien zostać pobrany z miejsc o najbardziej zaawansowanych zmianach (tam gdzie włos wypadł najwcześniej). W naskórku zwykle brak zmian możliwy jest nieznaczny jego zanik (ścieczenie) oraz przebarwienie. Widoczne jest zwiększenie ilości mieszków włosowych w fazie telogenu, mieszki są atroficzne. Występuje gromadzenie się melaniny w keratynie mieszków włosowych i komórkach warstwy podstawnej. Najbardziej typową cechą są tzw. Flame folicles (mieszki wypełnione kolczystą keratyną nadające im ognisty wygląd).

Obraz mikroskopowy biopsji skóry z alopeci x. Widoczny mieszek włosowy wypełniony złogami keratyny oraz melaniny w mieszku włosowym

Alopecia x – leczenie

Odnośnie leczenia choroby dostępnych jest kilka metod postępowania. Odrost włosów stwierdzany jest w miejscach urazów np. w miejscu wykonania biopsji. Kastracja u samców również w części przypadków może prowadzić do odrostu włosów. W leczeniu farmakologicznym polecane jest kilka leków wykazujących zróżnicowana skuteczność. Dobre efekty osiągnięto po stosowaniu trilostanu. Zalecaną dawką jest 10,85 mg/kg m. c. Lek stosowany jest jeden lub dwa razy dziennie, a odrost włosów występuje po około 4 tygodniach. Skuteczność jest stosunkowo wysoka i wynosi 85%. Metoda ta zdaniem autora wykazuje się wysoką skutecznością i często prowadzi do odrostu włosa.

Drugim lekiem, możliwym do zastosowania jest z melatonina. Lek ten stosowany jest w dawce 3 mg na zwierzę co 12 godzin, w przypadku zwierząt o masie ciała ponad 15 kg dawka melatoniny powinna wynosić 6 mg na psa. Poprawa jakości włosa jest powolna i całkowity lub częściowy jego odrost stwierdzany jest po kilku miesiącach podawania leku, skuteczność leczenia oceniana jest na około 40%. Również w przypadku stosowania takiego leczenia autor obserwował poprawę u leczonych psów.

Kolejną opcją terapeutyczną jest stosowanie mitotanu w dawce 25 mg/kg m.c. jeden raz dziennie lub też w dawce podzielonej. Lek podaje się w ww. sposób przez 5-7 dni a następnie obniża się częstość jego podania i stosuje dwa razy w tygodniu. Autor nie stosował takiego leczenia u rozpoznanych prze siebie przypadkach choroby.

Jak wspominano we wstępie choroba w niektórych przypadkach reaguje na podanie hormonu wzrostu. Psom o masie ciała poniżej 14 kg podawane jest 2,4 IU hormonu, psom większym natomiast 5 IU. Hormon podawany jest co drugi dzień 10 razy w postaci iniekcji podskórnych.

W związku z wysoką ceną takiego leczenia proponowane jest podawanie medroksyprogesteronu. Medroksyprogesteon prowadzi do syntezy hormonu wzrostu w obrębie gruczołu sutkowego. Zalecaną dawką jest 5 do 10 mg/kg m.c. Lek podawany jest w odstępach 4 tygodniowych. Leczenie to przynosi jednak poprawę jedynie w nielicznych przypadkach. Należy również dodać że podawanie, zwłaszcza długotrwałe tego hormonu wiąże jest również z ryzkiem powikłań, autor nie zalecałby stosowania tej metody, sugerując zastosowanie jednej z wcześniej wymienionych.

Autor: 

dr hab. Marcin Szczepanik
kryll@poczta.onet.pl

Zalecana literatura:

Cerundolo R.: Canine alopecia x Companion Animal 2009, 14, 47–52,

Cerundolo R., Lloyd D. H. , Persechino A, Evans H. Cauvin A.: Treatment of canine Alopecia X with trilostane Vet. Dermatol. 2004,15, 285–293

Frank L. A. , Hnilica K. A., Oliver J. W. : Adrenal steroid hormone concentrations in dogs with hair cycle arrest (Alopecia X) before and during treatment with melatonin and mitotane Vet. Dermatol. 2004, 15 , 278–284

Frank L. A. , Donnell R. L. Kania St. A. Oestrogen receptor evaluation in Pomeranian dogs with hair cycle arrest (alopecia X) on melatonin supplementation Vet. Dermatol. 2006, 17; 252–258

Frank L. A. Oestrogen receptor antagonist and hair regrowth indogs with hair cycle arrest (alopecia X)Vet. Dermatol. 2007, 18 ; 63–66

Frank L. A., Watson J B. Treatment of alopecia X with medroxyprogesterone acetate. Vet. Dermatol. 2013; 24: 624–e154

Gross T.L., Ihrke P.J., Walder E.K., Affolter V.K.: Skin Diseases of dog and cat. Clinical and histopthologic diagnosis. Blackwell Science, Oxford 2005

Huang Hui-Pi, ; Lien Yu-Hsin,; Chang Pen-Heng,Effect of Castration on Hair Re-growth in Pomeranians with Hair Cycle Arrest (Alopecia X) 2009 JVCS, Vol. 2, 17-19

Kolevská J., V. Brunclík, L. Bartosová, M. Svoboda: Trilostane Treatment of Canine Alopecia X in an American Pit Bull Terrier. Acta Vet. Brno 2007, 76: 113-120.

14. Scott D. W., Miller W. H., Griffin C. E.: Small Animal Dermatology. Saunders Company, Philadelphia 2001.