Choroby skóry z objawami umiejscawiającymi się na ogonie

W poprzednich artykułach przybliżono Czytelnikom problemy dermatologiczne dotyczące nosa, małżowin usznych i dalszych odcinków kończyn. W tej części przedstawimy problemy w przypadku których objawy mogą dotyczyć ogona. Podobnie jak w przypadku chorób omówionych w poprzednich częściach możemy mieć tu sytuacje w której ogon jest jedną z wielu możliwych lokalizacji danej choroby, jaki i są choroby gdzie ta lokalizacja występuję jako typowe lub nawet wręcz jedyna umiejscowienie objawów. Ogon generalnie nie jest lokalizacją bardzo typową dla wielu jednostek chorobowych. Zmiany w tej lokalizacji pojawiają się najczęściej jako jeden z objawów wraz z objawami dotyczącymi innych okolic ciała. Przykładowo wyłysienia dotyczące ogona tzw „szczurzy ogon” typowe są dla dermatoz tła hormonalnego jak niedoczynność tarczycy czy nadczynność kory nadnerczy oraz dermatoz na tle zaburzeń hormonów płciowych. Rzadziej w tej okolicy mogą pojawiać się zmiany w przebiegu dermatofitoz, grzybic głębokich lub zakażeń bakteryjnych. Typowe z kolei jest powstawanie zmian na ogonie w przypadku rodzinnego zapalenia skóry i mięśni oraz w przebiegu zapalenia gruczołów łojowych (sebaceus adenitis) . Jednostka chorobową, gdzie objawy ograniczają się wyłącznie do tej okolicy jest przerost gruczołów tarczki ogona (ang. stud tail, tail gland hyperplasia).

Przerost gruczołów tarczki ogona

Na wstępie przybliżymy Czytelnikom przerost gruczołów tarczki ogona jako jednostkę najbardziej typową dla opisywanej lokalizacji. Choroba ty rozpoznawana jest zarówno u psów jak i kotów. W przypadku kotów choroba ma często charakter idiopatyczny (być może uwarunkowany genetycznie), u psów występuje wraz z innymi chorobami łojotokowymi zarówno o charterze pierwotnym jak i wtórnym. Problem ten częściej występuje u niekastrowanych samców, jak również u psów z hiperandrogenizmem, niedoczynnością tarczycy, guzami jąder. Również u kotów z podważonym poziomem testosteronu może częściej dochodzić do rozwoju choroby

Typowe objawy choroby 

Typowe objawy choroby u psów to owalne wyraźnie odgraniczone wyłysienia lokalizujące się na grzbietowej części ogona. Zwykle w okolicy 2-3 kręgu ogonowego. Zmiany te rozwijają się powoli. Poza wyłysieniem widoczne są tam łuski oraz przebarwienie. Okolica może być również tłusta z dotyku, pokryta łojem. Możliwe jest występowanie zakażeń bateryjnych skutkujących różnej głębokości ropnym zapaleniem w opisanej okolicy. U kotów na grzbietowej powierzchni ogona obserwuje się włosy zlepione łojem, możliwe jest też przerzedzenie i wypadanie włosów oraz rożnej głębokości zapalenia bakteryjne. Okolica ta często pokryta jest również nadmierne złudzonym naskórkiem. Po wygoleniu okolicy widoczny jest obrzęk.

Typowe objawy kliniczne zwykle są podstawą do postawienia rozpoznania. Wskazane jest wykonanie oznaczenia poziomu hormonów płciowych – testosteronu, który zwykle u chorych osobników jest podwyższony, chociaż wykonane u kotów badania nie potwierdziły by różnica ta była statystycznie istotna. Ostateczne rozpoznanie można potwierdzić wykonując badanie histopatologiczne, w którym widoczne są przerośnięte i powiększone gruczoły łojowe. Należy podkreślić, że choroba choć rzadziej, spotykana jest również u osobników kastrowanych (zarówno u psów jak i kotów) dlatego związek z podwyższonym poziomem hormonów płciowych nie jest tak oczywisty. Choroba sporadycznie spotykana jest również u samic (które w takim przypadku czeto przejawiają zachowania typowe dla samców).

przerost gruczołów tarczki ogona widoczne dobrze odgraniczone wyłysienie, w miejscu pozbawionym włosa punktowe przebarwienia

Leczenie

Leczenie obejmuje zwalczanie powikłań bakteryjnych poprzez stosowanie antybiotykoterapii ogólnoustrojowej oraz miejscowe stosowanie szamponów przeciwłojotokowych. U psów może dojść do poprawy po kastracji. Poprawa następuje powoli i trwa około 2 miesiące. Można również usnąć chirurgicznie miejsce z przerostem gruczołów łojowych. U kotów stwierdzono poprawę po miejscowym stosowaniu 0,1% kwasu retinowego (tretynoniny) w żelu aplikowanym codziennie na zmienioną okolicę.

Zapalenie gruczołów łojowych

Kolejnym problemem, gdzie zmiany dosyć często występują na ogonie, jest zapalenie gruczołów łojowych. W tym przypadku zmiany zlokalizowane są na wielu okolicach ciała przede wszystkim na głowie, bokach klatki piersiowej, a ogon jest jedna z okolic gdzie mogą występować objawy tej choroby. Sebaceus adenitis jest rzadko występującą chorobą autoimmunologiczną dotyczącą gruczołów łojowych o uwarunkowaniach genetycznych (chociaż szczegółowy mechanizm dziedziczenia nie został jeszcze określony). W jej przebiegu dochodzi do nacieku zapalnego gruczołów łojowych, a w dalszej konsekwencji do ich zniszczenia. Rasami, u których uwarunkowanie genetyczne jest najbardziej prawdopodobne są pudle, akita, psy rasy Hovawart. U ras tych uważa się, że dziedziczenie odbywa się prawdopodobnie na drodze autosomalnej recesywnej. Sebaceus adenitis rozpoznawane było ponadto u wielu innych ras psów.

Objawy kliniczne

Objawy kliniczne mogą być dosyć zróżnicowane. Możliwy jest łagodny przebieg choroby, w którym objawy są bardzo dyskretne i pojawią się jedynie okresowo samoistnie ustępując. U ras krótkowłosych powstają liczne rozsiane okrągłe, bezwłose obszary pokryte łuskami. U ras z dłuższym włosem, jak pudle i akita stwierdzane jest nadmierne rogowacenie i wyłysienia, a włos staje się matowy i pokryty jest srebrnymi łuskami. Formujące się łuski są bardzo mocno związane ze skórą i trudne do oderwania. Pierwsze objawy kliniczne pojawiają się na głowie (często w okolicy okołooczodołowej), małżowinach usznych, karku, a następnie rozprzestrzeniają się na tułów, brzuch i kończyny, stopniowo przyjmując charakter uogólniony. U niektórych psów objawy lokalizują się na ogonie co prowadzi do , powstania charakterystycznego „szczurzego” wyglądu ogona. Występowanie pierwszych zmian na ogonie a nie na innych wymienionych powyżej okolicach jest charakterystyczne dla owczarków niemieckich, tego typu objaw stwierdzany był również u berneńskich psów pasterskich).

Ostateczne rozpoznanie choroby, powinno być postawione na podstawie badania histopatologicznego. Obraz mikroskopowy cechuje się występowaniem parakeratycznej lub ortokeratycznej hyperkeratozy. Ponadto widoczne jest zapalenia gruczołów łojowych z naciekiem zapalnym złożonym głównie z komórek jednojądrzastych (makrofagów, plazmocytów oraz limfocytów. W bardziej zaawansowanych zmianach stwierdza się zanik gruczołów łojowych, a w miejscu ich występowania pojawia się tkanka łączna.

Zapalenie gruczołów łojowych u berneńskiego psa pasterskiego, widoczne wyłysienie a skóra pokryta jest łuskami

Leczenie

W leczeniu zastosowanie znajdują leki immunosupresyjne i przeciwzapalne. Stosować można glikokortykosteroidy (prednisolon w dawce 1mg/kg m.c. doustnie, lek ten może być również stosowany w wyższej immunosupresyjnej dawce (2,2 mg/kg m.c.) W przypadkach z bardzo ciężkimi objawami uogólnionymi można zastosować syntetyczne retinoidy (isotretinoina w dawce 1 do 2 mg/kg jeden raz dziennie lub etretinat w podobnej dawce, oba podawane doustnie. Kolejnym lekiem, który skutecznie można zastosować w leczeniu choroby jest cyklosporyna podawana w dawce 5 mg/kg m.c. jeden raz dziennie doustnie. Cyklosporyna uważana jest obecnie za najbardziej skuteczną metodę leczenia choroby. Może być ona stosowana zarówno ogólnoustrojowo jaki i miejscowo w postaci kąpieli w jej roztworze (25 ml cyklosporyny w stężeniu 100mg/ml w 250 ml wody).

Rodzinne dermatiomiosits

Następna jednostka chorobowa w której zmiany dotykają ogona jest rodzinne dermatiomiosits. Choroba ta dotyczy zarówno skóry jak i mięśni. Przypadki tego problemu opisywane były u owczarków szetlandzkich, owczarków colie oraz beauceronów. Uważa się, że choroba ma uwarunkowanie genetyczne i dziedziczenie odbywa się na drodze autosomalnej dominującej.

Objawy

Pierwsze objawy pojawiają się zwykle u młodych zwierząt najczęściej w wieku do 6 miesięcy. Zmiany lokalizują się głównie na twarzy zwierząt, najczęściej wokół oczu oraz na grzbiecie nosa jak również na kończynach i na ogonie. Pierwotne wykwity związane z choroba to pęcherzyki zwykle nie widoczne ponieważ łatwo ulegają uszkodzeniu. Najczęściej widoczne są wykwity wtórne, takie jak łuski i strupy oraz owrzodzenia jak i różnego stopnia wyłysienia. W przypadku tej choroby świąd nie jest obecny. Występują również objawy dotyczące zapalenia mięśni, psy mogą mieć trudności z pobieraniem pokarmu i wody. Niekiedy dochodzi do powstania przełyku olbrzymiego u chorych osobników, co może prowadzić do rozwoju zachłystowego zapalenia płuc. Częstym objawem jest zanik mięśni, zwłaszcza kończyn

Dermatiomiositis, widoczne wyłysienia oraz nadżerki i strupy

Rozpoznanie

Rozpoznanie może być podstawie na podstawie badania histopatologicznego skóry i mięśni oraz badania EMG. Do badania histopatologicznego skóry widoczne są wyłysienia, rumień, pęcherzyki., można stwierdzić ponadto zwyrodnienie wodniczkowe komórek warstwy podstawnej mieszków włosowych. Niekiedy widać komórki apoptyczne w warstwie podstawnej. Widoczne jest również zapalenie okłonaczyniowe lub liszajowate (na granicy skóry i naskórka), naciek złożony jest głównie z limfocytów, komórek plazmatycznych i histiocytów. Może być również stwierdzana ucieczka barwnika w powierzchownych warstwach skóry (nieco poniżej naskórka). Często stwierdza się również zwłóknienie mieszków włosowych oraz ich zanik. W badaniu histopatologicznym mięśni można stwierdzić mieszany naciek zapalny, martwice włókien mięśniowych lub ich zanik.

Leczenie

W leczeniu stosowane są glikokortykosteroidy (prednisolon w dawce 1 -2 mg/kg m.c. jeden raz dziennie), witamina E (200-800 IU/dziennie na zwierzę) oraz pentoksyfilina (w dawce 25 mg/kg dwa razy dziennie doustnie). Kolejnymi lekami używanymi w terapii są doksycyklina/ minocyklina w dawce 5 mg/kg co 12 godzin z niacynamidem, cyklosporyna 5 mg/kg oraz miejscowo takrolimus 0,1% co 12 godzin (ten ostatni lek w przypadku zmian zlokalizowanych). Niestety leczenie zwykle wpływa pozytywnie tylko na stan skóry zmniejszając rozległość zmian, nie wpływa natomiast na mięsnie, które ulegają zanikowi co zwykle kończy się eutanazją zwierzęcia.

Wyłysienie ogona u psa z dermatoza hormonalną

Wyłysienia dotyczące ogona u psa z niedoczynnością tarczycy

Wyłysienie dotyczące ogona – „szczurzy ogon” u psa z zespołem Cushinga, w miejscu tarczki gruczołowej ogona również widoczne wyłysienie oraz zaskórniki

Autor: 

dr hab. Marcin Szczepanik
kryll@poczta.onet.pl

Literatura:

Ozkan C., Kayar A., Kaya A., Yildirim S., Iskefli O., Kozat S., Akgul Y. Determination of selected hormones and biochemical parameters in Turkish Van cats with tail gland hyperplasia Med. Wet. 2020, 76, 1-5

Ruth J.: Poor haircoat in a Persian. Feline tail gland hyperplasia (FTGH). Compend. Contin. Educ. Vet. 2009, 31, 208-210.

Scott D., Miller W., Griffin C.: Muller and Kırk’s Small Animal Dermatology. 6th Ed. 2001, p. 1046-1048

Ural K., Acar A., Guzel M., Karakurum M. C., Cenker C. C.: Topical retinoic acid in the treatment of feline tail gland hyperplasia (Stud Tail): A prospective clinical trial. B. Vet. I. Pulawy 2008, 52, 457-459.

Lortz J., Favrot C., Mecklenburg L., Nett C., Rufenacht S., Seewald W., Linek M.: A multicentre placebo-controlled clinical trial on the efficacy of oral ciclosporin A in the treatment of canine idiopathic sebaceous adenitis in comparison with conventional topical treatment. Vet. Dermatol, 2010 21, 593–601

Paterson S. Successful therapy of sebaceous adenitis with topical cyclosporine in 20 dogs Vet. Dermatol. 2004, 15, 64-64,

White SD, Rosychuk RA, Scott KV, Hargis AM, Jonas L, Trettien A.Sebaceous adenitis in dogs and results of treatment with isotretinoin and etretinate: 30 cases (1990-1994). J Am Vet Med Assoc. 1995, 207,197-200.

Linek M, Boss C, Haemmerling R, Hewicker-Trautwein M, Mecklenburg L. Effects of cyclosporine A on clinical and histologic abnormalities in dogs with sebaceous adenitis. J Am Vet Med Assoc. 2005 226, 59-64.

Hagis AM, Haupt KH. Reviev of familiar canine dermatomiositis. Vet. Ann. 1990; 30; 227-282

Gross TH, Ihrke PJ, Walder EJ, Affolter VK: Ishemic dermatopaty/ canine dermatomyositis. W: Skin Diseases of the Dog and Cat: Clinical and Histopatologic Diagnosis, 2nd edn. Oxford: Blackwell Publishing, 2005: 49-52

Opisy rycin:

Ryc.1. Przerost gruczołów ogona u psa widoczne wyłysienie i przerzedzenie włosa

Ryc. 2. Przerost gruczołów ogona u kota widoczne wyłysienie oraz przebarwianie włosa który pokryty jest łojem

Ryc. 3. Zapalenie gruczołów łojowych u berneńskiego psa pasterskiego, widoczne wyłysienie a skóra pokryta jest łuskami

Ryc. 4. Dermatiomiositis, widoczne wyłysienia oraz nadżerki i strupy

Ryc. 5. Wyłysienie ogona u psa z dermatoza hormonalną

Ryc. 6.  Przerost gruczołów tarczki ogona widoczne dobrze odgraniczone wyłysienie, w miejscu pozbawionym włosa punktowe przebarwienia

Ryc. 7. Wyłysienia dotyczące ogona u psa z niedoczynnością tarczycy

Ryc. 8. Wyłysienie dotyczące ogona – „szczurzy ogon” u psa z zespołem Cushinga, w miejscu tarczki gruczołowej ogona również widoczne wyłysienie oraz zaskórniki